Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 85

andvari
RITSJÁ
83
skýrist margt og sést í nýju ljósi. Merkileg
er t. d. frásögn hans um það, sem a. m. k.
var ekki á margra manna vitorði áður, að
konungur Svía, Gústav V. Adolf, hafi með
áhrifum sínum átt beinan þátt í því að
Kristján konungur X. sendi hið fræga
kveðjuskeyti sitt til forsætisráðherra dr.
Björns Þórðarsonar á Þingvöllum 17. júní
1944, þótt að vísu hefði fleiri lagzt á þessa
sömu sveif.
Bókin er af hálfu útgefanda vel úr garði
gerð. Þó mætti prófarkalestur betri vera.
Pétur Benediktsson, fyrrv. sendiherra, hefir
snúið bókinni á íslenzku af mikilli prýði, svo
að þess verður naumast vart, að hér sé í
raun og veru um þýðingu að ræða.
Þorkell Jóhannesson.
Sigurður Guðmundsson: Norðlenzki skólinn.
Þórarinn Björnsson bjó til prentunar. 533
blaðsiður. Bókaútgófa Menningarsjóðs, 1959.
Sigurður Guðmundsson stýrði Gagnfræða-
skólanum og síðar Menntaskólanum á Akur-
eyri röskan fjórðung aldar. Hann hefur
sjálfsagt verið mesti skólamaður á landinu
um sína daga. Hann var bráðnæmur mann-
þekkjari — þótt hann væri að sönnu ekki
oskeikull; honum var léður ærinn hugs-
unarþróttur til að gera sér grein fyrir upp-
eldislegum vandamálum og sníða sér skyn-
samlegar kenningar um skólastjórn; og hann
hafði til að bera stórbrotinn persónuleik,
sem bar þær löngum auðveldlega fram til
sigurs. Þá mun það sízt ofmælt, að Sig-
urður skólameistari hafi helgað sig stofnun
sinni í fágætlega ríkum mæli; skólinn átti
hann allan og óskiptan, vöxtur og viðgangur
skólans var honum upphaf og endir allrar
hugsunar, hverrar athafnar. Það var því
ekki að undra, þótt skólameistara þætti for-
vitnilegt að kynna sér sögu „norðlenzka
skólans" — hvernig stofnun hans bar að
höndum, hverja baráttu hann hafði kostað,
hverjir vindar höfðu leikið um hann á
hðnum tíma. Þessa sögu tókst hann á
hendur að kanna og rita árið 1929, þegar
Bró að fimmtugsafmæli Möðruvallaskóla
sem skóli hans sjálfs var vaxinn af. Lauk
skólameistari handritinu á næstu árum, cn
síðan lá það einmana í skúffu á þriðja
áratug — unz Menningarsjóður tók að sér
útgáfu þess. Það er sú bók, sem hér er
til umræðu.
Skólameistari grefur vítt fyrir rætur í
verki sínu. Fyrsti kaflinn, rúmlega 40 blað-
síður, fjallar um afnám biskupstóls og skóla
á Norðurlandi. Hinn næsti nefnist Endur-
reisnarbarátta, röskar 100 síður á lengd; og
það er fyrst undir lok hans, sem Möðru-
vallaskóli rís af grunni. í þessum köflum
er því lýst, hve mjög Norðlendingum þótti
fyrir afnámi Hólaskóla um aldamótin 1800
og hvernig draumur um nýjan skóla í stað
hans vakti löngum með beztu mönnum
þeirra. Hugmyndir þeirra um gerð og veg-
læti skólans voru ekki allar á eina bókina
lærðar; og þeir, sem stefnt höfðu hæst og
miðað lengst, hefðu kannski ekki borið
kennsl á draumsjón sína á Möðruvöllum
þegar skóli hófst þar í öndverðu. En hvað
um það: Norðlendingar fengu í rcynd gagn-
fræðaskóla á Möðruvöllum; og þegar hann
var risinn þar á annað borð, þá hvíldust
þeir frá skólabaráttu um hríð. Framundan
beið hversdagsleg varðstaða um unninn
sigur. Drjúgur hluti þessarar löngu bókar
fjallar einmitt um hina virku daga skólans
— um lífið innan dyra hans, um stormana
sem gnúðu hurðir hans, um mennina í
starfi hans.
Sagnfræðiáhugi er eins og gigt: hann
sækir á menn með aldrinum. Sá sem þetta
ritar kynntist Sigurði skólameistara ekki fyrr
en hann stóð á sextugu, nær áratug eftir
hann hóf að semja þessa bók. Eg dvaldist
síðan marga vetur undir handarjaðri hans,
kynntist honum allnáið og fékk á honum
meiri mætur en flestum mönnum öðrum. Eg
má segja að skólameistari hafi ekki verið
sögumaður, almennur sagnfræðiáhugi lians
var áreiðanlega skorinn mjög við nögl. Því
vænti ég þess ekki, að „Norðlenzki skól-
inn“ flytti yfirgripsmikla eða nákvæma
sagnfræði — sízt um þá tíma sem firrst eru
gengnir. En eins og sumir menn ganga af
sér gigtina í ellinni, þannig hefur sagnfræði-
áhugi Sigurðar skólameistara dvínað sem