Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 91

andvari
RITSJÁ
89
til umhugsunar og víkkar sjóndeildarhring-
inn. Er til dæmis drjúgur fengur að grein-
unum um W. H. Auden, Ezra Pound, Anton
Tsékov og Gerard Manley Hopkins, þó að
yfirlitsmyndin sé dálítið losaraleg. Sigurður
einbeitir sér jafnan að einstöku atriði í hverri
grein, enda markar dagblaðið honum bás-
inn. Þetta er gott, svo langt sem það nær,
en stundum finnst manni aukaatriði verða
fyrir valinu. Ennfremur á hann til að fara
i hæpið manngreinarálit í umræðum sínum
um ung skáld og bókmenntastefnur, og
ýmsar fullyrðingar hans fá naumast staðizt,
en að þessu skal nánar vikið síðar.
Elöfundur skiptir bókinni í fimm megin-
kafla og fer vel á því. Greinar um hliðstæð
efni komast þannig í sambýli og verða sæmi-
iega aðgengilegar, ef einhverjum dettur í
hug að fara í eftirleit. Sé ég ástæðu til að
lofa þessi vinnubrögð af því að oft brestur
allmikið á um nákvæmni íslenzkra höfunda
°g útgefenda í frágangi bóka. Efnisskipun
er iðulega flaustursleg, svo að meginatriði
týnast í aukaatriðum. En Sigurður A.
Magnússon er saklaus af þessu.
Ekki mun ég deila við Sigurð um þá
agætu útlendinga, sem hann nefnir Snilldar-
inenn í bók sinni, Samt kemst ég varla hjá
að gera athugasemdir við örfá atriði. Sig-
urður telur Mauriac „lítinn spámann" við
hliðina á „trúarhetjum eins og Tolstoí,
Dostójevskí eða Strindberg". Rússana læt
eg hggja milli hluta, en furðuleg er sú hug-
Evæmni að kalla þvílíkan heiðingja og
Strindberg trúarhetju. Trúarhetja er sá, sem
fórnar miklu fyrir trú sína í haráttu við
samtíð og samfélag. Strindberg lenti víst
aldrei í slíkri mannraun. Einkennileg er líka
su skilgreining, sem fram kemur í þessum
orðum Sigurður um Auden: „Hann áleit
1 upphafi að hægt væri að lækna kærleiks-
snautt mannkyn með þjóðfélagsumbótum,
en komst að raun um þann dapurlega sann-
leik að ríkisvaldið getur ekki þvingað menn
hl að elska“. Þetta mun fremur heimspeki
en þjóðfélagsfræði, og mér finnst ótrúlegt,
að Auden hafi nokkurn tíma ætlað ljóðum
S1num það notagildi, að þau yrðu tæki
niannkynsins til þess að framleiða ást eða
elsku. Virðist sýnu nær lagi sú skýring, sem
Sigurður setur fram í þessum orðum eftir
sína heimspekilegu himnaför: „Við verð-
um einstaklingar aðeins í samskiptum við
aðra menn. Þess vegna eru einstaklingur-
inn og þjóðfélagið hvort öðru ómissandi".
Mikið var! Og fullfast virðist kveðið að
orði fyrir munn Ezra Pound, þegar vaxta-
kerfið í heild á að vera glæpur gegn náttúr-
unni. Hefði ekki verið ástæða til að geta
manneskjunnar í framhjáleiðinni? Loks
stiklar Sigurður A. Magnússon stórkarlalega
á staðreyndum, þegar hann segir um Bert-
rand Russell: „Þykir hann mjög frjálslynd-
ur í skoðunum og víða bregður fyrir sósíal-
ískum kenningum, þó að hann sé raunar
einn skeleggasti stuðningsmaður persónu-
frelsis og einstaklingsframtaks, sem nú er
uppi“. Aðkenningin af sósíalismanum í
Russell er það smáræði, að hann stendur í
fylkingarbrjósti fræðimanna jafnaðarstefn-
unnar á Bretlandi. Þar fyrir er hann mál-
svari persónufrelsis og einstaklingsframtaks,
en slíkt þarf engum að koma á óvart. Russell
er sem sé þeirrar skoðunar, að jafnaðar-
stefnan sé einstaklingsframtakið í æðra veldi
samvinnunnar og samhjálparinnar. Sigurð-
ur A. Magnússon á hér í nokkrum erfið-
leikum með útskýringu þess, sem Bertrand
Russell er sjálfsagðir hlutir.
Á víðavangi heitir annar meginkafli bókar-
innar. Þar væri hægt um margt að deila,
en ég læt nægja tvær aðfinnslur. Þátturinn
um rökleysurnar á að vera gamansemi, en
sú list lætur ekki Sigurði A. Magnússyni
eins og bezt kemur fram í niðurlagsorðum
greinarinnar: „Hafi ég með þessum pistli
sýnt framá það með nokkrum rökum að
rök eru vitagagnslaus, ja þá getur enginn
rökelskur maður mælt rökum bót framar!"
En þetta gerir sennilega lítið til. Mennirnir
halda víst áfram enn um sinn að glíma við
röksemdafærslurnar. Sleggjudómurinn urn
Þórberg Þórðarson og Sigurð Jónasson er
ósmekklegur og hæfir ekki Sigurði A.
Magnússyni, sem er kurteis maður í dag-
fari. Hann segir, að „Stjarnan í austri" hafi
sennilega verið stofnuð um það leyti „sem
sanntrúaðir marxistar eins og Þórhergur