Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 72

70
JÓNAS JÓNSSON
ANDVAIU
Þetta verk varð þó Fídíasi enginn ham-
ingjugjafi, því nokkuð af gulli því og
fílabeini sem honum var ætlað í styttuna
hvarf úr vinnustofu hans, og gat hann
ekki gert nein skil fyrir því. Óvinir Perí-
klesar létu þetta færi ekki ganga sér úr
greipum. Þeir sökuðu Fídías um þjófnað
og fengu hann sekan dæmdan. En Ólym-
píumenn skárust í leikinn og greiddu
sektarfé hans, gegn því skilyrði að hann
kæmi til Ólympíu og gerði líkneskju af
gulli og fílabeini í musteri Seifs. Fídías
vildi hafa myndir sínar miklar að vallar-
sýn, og var þessi Seifur hans sextíu fet
á hæð í sæti sinu, svo að nöldurseggir
bentu á að guðinn mundi rjúfa þak
musterisins ef honum sýndist að rísa á
fætur. A höfuð þrumuvaldsins setti Fídías
kórónu af gulli í líki smjörviðargreina og
laufs; í hægri hönd litla líkneskju sigur-
gyðjunnar, einnig úr gulli og fílabeini;
í vinstri hönd veldissprota greyptan gim-
steinum. Skikkjan var íorgyllt og blóm-
um lögð; á fótum ilskór af skíra gulli.
Þegar rnyndin var albúin þótti hún svo
mikilfengleg að um hana var spunnin
hclgisögn: Sagt er að Fídías hafi að verka-
lokum beðið um viðurkenningartákn frá
himnum, og jafnskjótt hafi eldingu slegið
niður í steinhlaðið við fætur styttunnar.
Verkið var talið eitt af sjö undrum ver-
aldar, og allir sem ráð höfðu á fóru píla-
gríinsför til að sjá hið jarðneska stein-
líkneski guðsins. Aemelíus Paulus, Róm-
verji sá sem vann Grikkland, varð gagn-
tekinn af lotningu er hann sá þessa risa-
vöxnu höggmynd. Grískur sagnaritari
kallar hana fegurstu mynd veraldar: „Ef
sá sem tæmt hcfur bikar ógæfu og sorgar
og aldrei framar festir væran blund, stæði
frammi fyrir þessari mynd, þá mundi
hann á samri stundu gleyma öllum þeim
þrautum sem mennina mæða“. „Þessi
fagra líkneskja lyfti trúnni á æðra stig“,
segir rómverskur mælskumaður; „tign
hennar var jafnborin guðinum sjálfum.“
Engin traust heimild er til urn síðustu
æviár Fídíasar. Ein sagan segir að hann
hafi horfið aftur til Aþenu og andazt í
dýflissu, önnur að hann hafi setið um
kyrrt í Elís og verið líflátinn þar; ekki
eigum vér þá góðra kosta völ. — En
lærisveinar hans héldu starfi hans áfrarn
og lofuðu meistarann með verkum sínum.
Ég hefi lánað og fengið þýddan þenn-
an litla kafla úr hinni frægu menningar-
sögu Will Durant til að sýna lesendum
Andvara með glöggu dæmi hve miklu
munar á verkum snjallra rithöfunda og
hversdagslegra aktaskrifara. Höfundur-
inn lýsir einum af fremstu meisturum
heimslistarinnar. Sú saga verður flestum
lesendum ógleymanleg þó að ekki séu
notuð mörg orð til að segja söguna.
Ef þessháttar ævisögur væru þýddar
og gefnar út með myndarhrag, þá mundi
slíkt ritsafn á þúsund heimilum gerbreyta
viðhorfi nýrra kynslóða, sem steindauð
yfirheyrsluþrælkun um ártöl og aldur
konunga hefir þreytt og lamað. Ég mun
síðar víkja með fleiri rökum að þessari
sögufræðslu.
Menntamálaráð hefir gert margar til-
raunir um bókaval bæði fyrir fasta félags-
menn og aðra bókakaupendur. Meðan
ég átti sæti í útgáfustjórninni, beitti ég
mér fyrir allmörgum nýjungum. Sumar
gáfust vel, en aðrar miður. Ég lagði
frá upphafi áherzlu á að fastir félagar
ættu árlega kost á völdum bókum, sem
gætu orðið varanleg eign í hverju heim-
ilisbókasafni. Fremstar í því efni eru
hinar litlu úrvalsbækur þjóðlegra bók-
mennta. Þar fór saman úrval beztu ljóða
með mynd höfundar og ævisaga með ein-
földum skýringum um samtíð skáldsins
og verk hans. Sumum hókvinum þóttu