Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 57

andvahi
MAÐURINN f SÖGUTÚLKUN MACCHIAVELLIS
55
ríkið að nýju (ripigliare lo stato) á þeim
dygðum, sem það spratt af í fyrstu. Hann
kemst ekki lijá að beita við það ofbeldi
°g glæpum, rétt eins og læknirinn þarf
að nota hníf og eitur til þess að lækna
sjúldinginn. En meðan sú lækning er
framkvæmd á þjóð, stendur leiksi'ið sög-
nnnar afreksmanninum opið, og hann
klýtur alltaf að verða stórglæpamaður,
því að hann kemur því aðeins vilja sín-
um fram, að hann spari ekki líf þúsund-
anna til þess að auka hróður sinn og
tryggja hann um aldir.
En hvaða stefnu, sem stjórnmálin
taka, verður alltaf til aðeins eitt skapandi
afk Valdavilji einstaklingsins eða heildar-
ninar, þjóðarinnar. En „aðstæðurnar" eru
ekki á hans valdi; aldrei mun hann sjálf-
Ur fá að skapa sér það sögulega svið, sem
hann leikur á. Hver scm kann að veljast
ld að stjórna ríki — aldrei mun hann
geta gert meira en að athuga samspil
hinna margvíslegu afla og grípa í réttri
svipan inn í rás athurðanna eins og verk-
fræðingur í vélakerfi sitt. Stjórnmála-
sviðið — það er vélgengi og tækni liins
fúlagslega líkama, en ekki nein siðgæðis-
stofnun til Jiess að hreyta manninum.
Macchiavelli segir margt viturlegt um
þýðingu þess að velja framkvæmd sinni
lettan stað og rétta stund, um skapfestu
()g þolni, sem Proteus einn er fullkominn
ö °g um dómsorð sögunnar. Hann lýsir
V'ir oss hinni pólitísku gerjun, sem gagn-
s/rir manneðlið, og ávallt lyftir hann
l'1gn sinum og styður honum í djúpa
fir
Und, sem öllum dáðum sögunnar blæðir
Ur' Pann skilning, að sérhvert verk og
‘jstand beri í sér sæði andstæðu sinnar.
. relsinu festir harðstjórinn rætur, glæpa-
*' 'neigingin þróast í skugga valdsins, í
1111 dinni spíra upplausn og stjórnleysi.
ftan við hið pólitíska svið er þessu
tln á moti öðru vísi farið, þ. e. utan
þess sviðs, þar sem frumkvæði og athafna-
serni eru meginboðorð. Vitrar þjóðir,
segir Macchiavelli, ættu þess vegna að
hverfa frá útþenslustefnunni og lifa frið-
samlegu lífi undir viturlegu stjórnarfari.
Fyrir öryggi sitt yrðu þær þá að vísu að
gjalda frægðina og láta sér nægja í
hennar stað trúmennsku og dugnað. . . .
Stjórnmálin hafa sitt seiðmagn, og
liver sem grípur inn í atburðarás sög-
unnar, hver sem vill eiga frumkvæði að
því, að einhverju sé hrundið í fram-
kvæmd eða einhver framkvæmd hindruð,
hann heillast af því, hvort sem hann vill
eða ekki. Stjórnmálin þekkja aðeins eitt
boðorð: árangur; hann er eini rétti kvarð-
inn á stjórnmálaaðgerðir. Þannig ásann-
ast sérstaða hins pólitíska siðgæðis
Allur verknaður gerist á tveimur svið-
um: Á siðgæðissviðinu, þar sem gott og
illt standa hvort andspænis öðru, eftir
þeim lögmálsköflum, sem mennirnir hafa
fengið frá þeim guði, sem þcir völdu sér,
— og svo í tæknirás atburðanna, þar sem
rétt og rangt metast á. Verkamaður á
pólitísku sviði er háður öðru lögmáli en
verkamaður á siðgæðissviði. Sá, sem vill
verða fullkominn í siðgæði, þarf að vera
siðavandur í verki, vera fórnfús og sann-
leikselskandi, — í stuttu máli: reyna að
sigrast á sjálfum sér, en ekki á öðrum.
En sá, sem vill breyta rétt á pólitísku
sviði, hann verður að lúta hinu pólitiska
lögmáli. An þess að hugleiða það, sem
ætti að vera, verður hann að haga gerð-
um sínum eftir kröfum félagslegrar
tækni; það er skilyrði fyrir hinum eftir-
sótta árangri: að heygja framandi vilja
undir vilja sinn eða eyða honum ella.
Á hinu pólitíska sviði, sem stendur ein-
göngu undir lögmáli tilgangs og árang-
urs, hefir spurningin um gott og illt
enga þýðingu. Þar er aðeins spurt um
sigurvænlega eða vanhugsaða, rétta eða
ranga aðfcrð. Þess vegna verður stjórn-