Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 12

10
EINAR H. KVARAN
ANDVARI
væri af kirkjukreddum, þótt um síðir beindist hvorttveggja mjög í aðra átt
en Brandes liafði stefnt. Og það er í Vesturheimi, sem Einar fer smám saman
að hverfa frá einstaklingshyggju og byltingarhug Brandesar í átt til hræðra-
lagshugsjónar, umburðarlyndis og ódauðleikatrúar kristindómsins, þótt ekki yrði
hann kirkjutrúarmaður. Idann verður fyrir ríkum áhrifum af velgengnishugsun
og hjartsýnistrú Vesturheimsmanna, þótt aðallega kæmi þetta fram í verkum
hans seinna eins og fleira, sem þama var sáð til. Og vestra kynntist hann fyrst
dularfullum fyrirbrigðum (sálarrannsóknum) og skrifaði þar lítið eitt um þau
(í Lögherg 1892 og 1894), þótt seinna yrði hann fyrir sterkari áhrifum í þeim
efnurn frá Englandi. Vafalítið hefur ástvinamissir átt ríkan þátt í að heina
huga Einars að þessum málum. Skömmu fyrir brottför sína frá Höfn gekk
hann að eiga danska konu, Maren Mathilde Petersen, bóndadóttur frá Elede-
husene á Sjálandi. Vestra eignuðust þau tvo drengi. En á tæpu ári (1887—88)
varð Einar fyrir þeirri miklu lífsreynslu að missa börnin sín bæði, hvort um
sig á fyrsta ári, og einnig konuna. En vestra kvæntist hann aftur og þá
íslenzkri konu, Gíslínu Gísladóttur frá Reykjakoti í Mosfellssveit Gíslasonar,
sem ól honum fimm börn og lifði mann sinn. Af börnum þeirra eru nú þrjú
á lífi, en afkomendur Einars, lífs og liðnir, um 60 talsins.
Vestan hafs nær Einar fullum skáldþroska, skapar þar fyrsta listaverk sitt,
Vonir, tæpra 29 ára. Þessi „söguþáttur frá Vesturheimi" er sígild mynd frá
innflytjendatímanum, bæði að ytri lýsingum og þó einkum að innri reynslu,
eftirvæntingunni eftir framtíðarlandinu og vonbrigðunum, þegar til vemleik-
ans kom. Flestir íslendingar tóku sögunni fálega nema Gcstur Pálsson. En
þegar hún hafði verið þýdd á dönsku um aldainót, lauk Georg Brandes á
hana miklu lofsorði, segir, að hún sé „hrein perla. . . . Framsetningin er
óaðfinnanleg, lýsingin meistaraleg. Allt er eiginlega fólgið í einu einasta atriði,
en það gleymist manni aldrei. . . . Þetta er yfirleitt eins vel af hendi leyst og
framast má verða,“ segir Brandes.12 Það er ekki fyrr en með þessum dómi
hins danska meistara, 10 árum eftir að sagan kom út á íslenzku, að íslendingar
tóku að gcfa Einari verðugan gaum sem skáldsagnahöfundi.
V
Skömnui áður en Einar fluttist frá Vesturheimi, gaf hann út lítið ljóða-
kver (Ljóðmæli), um 30 kvæði. Það kom út samtímis Ijóðmælum Elannesar
Elafsteins (1893) og féll um of í skugga þeirra, þótt því væri vinsamlega tekið.
En af skáldskap Einars eru kvæðin lang-fyrirferðarminnst. Sjálfur segir hann,
að í fyrstu hafi snilld hins bráðgera skálds Elannesar haft nokkuð lamandi
áhrif á sig og aðra félaga þeirra lil ljóðagerðar.13 Elitt er undarlegra og miður farið,