Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 32

BO
GRÓÐUll Al! AKHI NJÁLS BÓNDA Á BERGÞÓRSHVOLI
ANDVARI
Má þá einnig styðjast við örnefni, ef
til eru, og munnmælasögur, og jafnvel
kann sá þáttur jarðfræði, sem fjallar um
greiningu öskulaga, að geta orðið að liði
við skýringu viðfangsefnisins. Við forn-
leifarannsóknir getur ýmislegt fundizt, er
bent getur til ræktunar ákveðinna jurta,
cn þekkingin á gerð og háttum jurt-
anna cr jafnframt þýðingarmikil. Þekk-
ing á útbreiðslu jurta gæti gefið nokk-
urn stuÖning, væri til dæmis einhver
jurt einkennandi fyrir land Bergþórs-
hvols og nágrenni hans. Og greiningar
á frjókornum jurta úr jarðlögum, sem
ætla má að séu frá 10. öld, gætu gefiÖ
mikilvægar upplýsingar um gróður á
ökrum Njáls bónda. Nú vill svo til, að
nokkrar rannsóknir hafa verið gerðar á
þessum sögustað Njálu og það með tals-
vcrðum árangri. Skal hér skýrt frá tveimur
þátturn þeirra. Fjallar annar um fund
kolaÖra jurtaleifa úr bæjarrústunum, en
hinn um verksummerki nokkur í landi
Bergþórshvols. Verður nú vikið að hinni
fyrri rannsókn.
Ýtarlegar fornleifarannsóknir hafa verið
gerðar á bæjarhólnum á Bergþórshvoli,
þar sem ætla má, að hinn forni bær hafi
staðið. Á árunum 1883 og 1885 gerði
Sigurður Vigfússon þar nokkrar athug-
anir og taldi sig hafa fundiÖ þar ösku,
sem gæti verið úr leifum hins brennda
hæjar. Árið 1927 fékkst Matthías Þórðar-
son, þáverandi þjóðminjavörður, við upp-
gröft í bæjarhólnum og fann þá bruna-
leifar svo djúpt niöri, að þær máttu kall-
ast á óhreyfðri jörð. Voru brunarústir
þessar nokkuð vestan við núverandi
íbúðarhús og voru af húsi, sem snúið
hefur frá norðri til suðurs og verið að
baki aðalbyggingunni. Þeir Kristján Eld-
járn þjóðminjavörður og Gísli Gestsson
gerðu þvínæst athuganir á bæjarstæðinu
á árunum 1951 og 1952 og fundu þá
rústir af 30 kúa fjósi og öðru minna
húsi, líklega hlöðu, sem þeir töldu hafa
brunnið á fyrstu öldum byggðarinnar þar.
Brunarústir þær, sem Matthías Þórðarson
fann, cru taldar vera af útibúri, korn-
skemmu eða jafnvel sofnhúsi, cn í sofn-
húsum þurrkuðu menn korn og melfræ
á strámottum yfir eldi, til þcss að ná úr
því mesta rakanum, þar scm ekki viröist
hafa verið síður örðugt í þá daga en nú
að fá velþroskaÖ korn hér á landi. En
vel þroskað, eða í það minnsta þurrt, þarf
korn að vera, til þess að unnt sé að
geyma það og auÖvelt sé að skilja kjarn-
ann frá hisminu. fkveikjuhætta hefur
veriÖ mikil í sofnhúsum, þar sem opinn
eldur lék undir strámottum, og þarf því
ekki að leita til neinnar íkveikju brennu-
manna til þess að skýra sofnhúsbruna.
Það hefur þó veriÖ talið eðlilegt að álíta,
að allar þrjár áðurnefndar brunarústir
frá clztu lögum byggðarinnar séu af hús-
um, sem öll hafi brunniÖ í einu. Einkum
er það sennilegt, þar sem áreiÖanlegar
heimildir geta þess, að stórbruni hafi
orðið á Bergþórshvoli á þeim tíma. En
getgáturnar um það, að rústir hins litla
húss, sem Matthías Þórðarson fann, hafi
verið af kornskemmu eða sofnhúsi, byggj-
ast á því, meðal annars, að í þeim fund-
ust leifar af korni, sem aðallega reyndist
vera bygg. Þessar jurtaleifar hafa verið
varðveittar á Þjóðminjasafninu og hafa
nú verið greindar allnákvæmlega með til-
liti til þess, hvaða jurtir þar hafi brunnið.
Skal ég nú í höfuðdráttum skýra frá
þeirri greiningu.
Jurtaleifar þær, sem hér um ræðir,
voru kolaÖar og höfðu bersýnilega brunnið
við hægan eld. Flafa því einstakir jurta-
hlutar haldið sinni lögun furðu vel og
má af þeim greina með nokkru öryggi,
af hvaða jurtum þeir eru. Eins og sýnis-
hornið leit út við þessa rannsókn, var þaÖ
all-sundurlaust og molnað, en mun hafa
verið heillegra við uppgröftinn, enda