Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 19

andvam
STEINGRIMUU J. ÞORSTHINSSON
17
árið eftir leiksigur Fjalla-Eyvindar í Elöfn. Svo fljótur var hann til viðbragðs,
svo næmur var liann á það, er gerðist í samtímanum.
Lénharður fógeti er eina sögulega skáldvcrk Einars — allt annað gerist
í samtíðinni, eða í framtíðinni og eilífðinni — svo mikill samtíðarinnar maður
var Einar. Hér skiptir litlu máli, að Lénharður hefur líklega aldrei verið fógeti,
þótt svo væri talið í þeim heimildum, sem Einar studdist aðallega við.22 Elitt
er veigameira, að efnið hefur átt að vera samtímanum táknræn fyrirmynd um
þjóðarsamheldni í sjálfstæðisbaráttunni. Sýslumaður og biskup, sem höfðu verið
litlir vinir áður, leggjast nú á eitt gegn sameiginlegum óvini, illum fulltrúa
erlends valds. Hér „tekur höfðingjavald og kirkjuvald fslands höndum saman"
gegn þriðja valdaaðilanum, Dönum. „Nú taka allir íslendingar höndum saman.“
Annars er aðalefnið, sem kunnugt er, átök þriggja ólíkra manna um ástir ungrar
bóndadóttur, þar sem íslendingurinn óbreytti, lítt taminn fullhugi, hefur betur
en konungsfógeti og fóstursonur biskups. En barnsleg göfgi stúlkunnar vinnur
um síðir bug á ómennskri harðneskju fógetans, svo að hann verður karlmann-
Hga og bljúglátlega við dauða sínum. Göfug kona er mjög oft bjargvætturin
í verkum Einars.
f Syndum annarra er háð meiri innri barátta, meira sálarstríð, og þar
hlýtur kvengöfgin enn háleitara hlutverk til bjargar karlmanninum. Þetta er
samtíma Reykjavíkurleikrit, sem fjallar m. a. um kjafthátt fyrirmannafrúa,
blaðamennsku og landsölumál: auðugur Ameríkumaður vill kaupa Þingvöll,
og Grímur yfirdómslögmaður vill gangast fyrir sölunni til að beina inn í landið
erlendu fjármagni til framkvæmda og til að auðgast sjálfur á meðalgöngunni,
og eru þar vafalaust samtímaatburðir hafðir í buga eins og í fleiri skáldverk-
urn Einars. Þorgeir ritstjóri berst gegn þessu í blaði sínu, þótt bann sé flokks-
E>róðir og æskuvinur Gríms. — Þegar Einar hafði rétt af blaðamennsku látið,
sýndi hann hana í spilltustu áróðursmynd sinni í sögunni Ofurefli. Hér er
bún aftur á móti birt í fegurstu hugsjónarmynd: þar sem samvizka og sann-
læring ritstjórans eru sterkari en flokksþjónkun og eiginhagsmunir. í næsta
skáldverki Einars, Sálin vaknar, er í þriðja og síðasta sinn ritstjóri sögupersóna
bjá bonum, byrjar sem áróðursbcri og æsifregnaritari, líkt og ritstjórinn í Ofur-
eíb, en endar sem enn dýrlegri sannfæringarþjónn en ritstjórinn í Syndum
annarra. Og þegar bann situr siðast í fangelsi fyrir að bafa hlýtt röddu sam-
vizku sinna'r, þá kveðst hann heldur vilja sitja þar kyrr en hverfa aftur til
ntstjórnar. Þetta eru síðustu kveðjur Einars í skáldskap hans til þessa fyrra
starfs hans.
En í leikritinu Syndum annarra er aðalatriðið barátta eiginkonu milli
áfellis- og liknardóms yfir afglöpum manns hennar. Þyngsta byrðin, sem til