Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 88

86
ÓLAFUR IIANSSON
ANDVARI
sjálfum sér og því margvíslega fólki, sem
hann hefur rekizt á í lífinu og að fella þetta
tvennt í samstæða heild. Sínum eigin æsku-
draumórum lýsir hann af mikilli hrein-
skilni, með viðkvæmni, sem hvergi fer þó
út í klökkva eða væmni. Mest þykir mér
koma til lýsinganna á bernskuárum hans á
Þverfelli, hér er ein hinna beztu lýsinga á
sálarlífi harns, sem til er á íslenzkri tungu.
Hér renna draumur og veruleiki, huldu-
heimar og mannheimar algerlega saman, og
kannske eru hulduheimarnir í berginu blá
enn raunverulegri en mannheimar. Þessi
lýsing er helzt sambærileg við sögur Arthurs
Machens „The hill of dreams" og „The
white people", en hún er rammíslenzk, hin
íslenzka þjóðsaga sem alger veruleiki í huga
harnsins. í þeim hugarheimi er draumur-
inn stundum líf og lífið draumur.
Mannlýsingar Kristmanns eru margar
snjallar, en minnisstæðust verður myndin
af móðurafa hans, Birni Sveinhjörnssyni á
Þverfelli, enda dregin af næmum skilningi
og kærleik. Bjöm á Þverfelli var mjög svo
minnisstæð persóna þeim, sem liann þekktu.
Enn lifa í Borgarfirði sögur, sumar með
þjóðsagnablæ, um Björn og Árna á Odds-
stöðum, bróður hans. Eins og kunnugt er
reisti Jón skáld Magnússon Birni á Þver-
felli fagran minnisvarða í ljóðaflokknum
„Bjöm á Reyðarfelli", og telja kunnugir
þá lýsingu góða og sanna.
Lýsing Kristmanns á Guðmundi föður
sínum er bragðdaufari en þjóðsögurnar um
hann, en sennilega stórum raunsærri. Ann-
ars birtir Kristmann þarna nokkrar af hin-
um skemmtilegu ýkjusögum um föður sinn,
sem flestar eru í Múnchhausenstíl. Ekki fæ
ég skilið, hve stirðlega Kristmanni samdi við
Sveinbjörn móðurbróður sinn, sem er manna
skemmtilegastur, tryggðatröll og höfðingi í
lund.
Annars koma hér við sögu margir tugir
samferðamanna Kristmanns, sumir þjóð-
kunnir menn, aðrir lítt þekktir, en þar
fyrir ekki síður skemmtilegar persónur
sumir hverjir. Og ísoldirnar eru margar og
hver annarri ólíkar, sumar dregnar skýrum
dráttum, aðrar dálítið þokukenndar. —
Frásagnargleði Kristmanns Guðmundsson-
ar er mikil, og að sumu leyti nýtur hún sín
enn betur í þessari sjálfsævisögu en í skáld-
sögum hans. Og þessi saga úr veruleikan-
um er að ýmsu leyti ævintýralegri en flestar
skáldsögur. Sennilega er talsvert hæft í
því, að veruleikinn skáki stundum öllum
skáldskap. Þetta er ein af skemmtilegustu
bókum ársins, og margir bíða framhaldsins
með óþreyju.
Ólafur Hansson.
Kristján Eidjárn: Stakir steinar. Tólf minja-
þœttir. 190 bls. Bókaútgáfan Norðri. Prent-
verk Odds Björnssonar. Akureyri, 1959.
Árið 1948 sendi Kristján Eldjárn, þá fyrir
skemmstu tekinn við forstöðu Þjóðminja-
safnsins, frá sér tólf fornleifaþætti í bók,
er liann nefndi „Gengið á reka“. Höfundur
var þá ungur að árum og lítt þekktur út á
við, en bókin vakti óskipta athygli, jafnt
lærðra sem leikra. Þar var fræðilegt efni
gætt slíku lífi, að lesandinn komst í ótrú-
lega nána snertingu við þá fjarlægu tíma,
er hókin fjallaði um, án þess þó, að höf-
undur þyrfti að slá af kröfum hins vandláta
fræðimanns um nákvæmni eða víkja frá
hinni gullnu reglu um að hafa það heldur,
er sannara reynist. Með þessari fyrstu bók
sinni skipaði hinn ungi þjóðminjavörður
sér á bekk með þeim mönnum, er hezt og
af mestu listfengi rita um fræðileg efni.
Mikið vatn hefur til sjávar runnið, síðan
„Gengið á reka“ kom út, en drjúgt er það
einnig, sem dropið hefur úr penna Kristjáns
á þeim árum, allflest skrifað í strangfræði-
legu skyni, svo sem ritgerðir í Árbók Forn-
leifafélagsins og erlendum sérfræðiritum, og
síðast en ekki sízt doktorsritgerðin „Kuml
og haugfé" (1956), en með henni var hlaðið
upp í skarð í norrænum víkingaaldarrann-
sóknum, er bagalega lengi hafði staðið opið
og ófullt. Fæst eða ekkert af þessu er af
eðlilegum ástæðum til þess fallið að na
neinni viðlíka almenningshylli sem „Gengið
á reka". En þeir, sem ekkert er um sér-
fræðirit gefið eða kunna einhvern tíma að
hafa hvekkzt á þeim, mega treysta því, að