Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 74

72
JÓNAS JÓNSSON
ANDVARI
hafði á sinni tíð sökum fátæktar Iandsins
verið gefin út í smáheftum með skóla-
boðsriti Bessastaða. Onnur leið var þá
ekki opin um útgáfu þess snilldarverks.
Bókin var í heila öld lítt fáanleg nema
með afarverði á sjaldgæfum uppboðum
eftir milcla bókamenn. Hinsvegar er þessi
þýðing eitt af glæsiritum íslenzkrar endur-
reisnar og verður gildi hennar fyrir mál
og menningu Islendinga aldrei ofmetin.
Mér tókst að fá tvo mestu kunnáttumenn
þjóðarinnar í fornum suðrænum fræðum,
Kristin Armannsson og Jón Gíslason, til
að standa fyrir útgáfunni. Leystu þeir
þá vinnu prýðilega af hendi á allan hátt.
Með þessari útgáfu var eftir því, sem við
varð komið, bætt úr eldri vanrækslu í
sambandi við Hómersþýðingu Svein-
bjarnar, en af fjárhagsástæðum gat
menntamálaráð ekki gert þýðinguna að
félagsmannabók. Það þurfti rnikinn styrk
úr ríkissjóði til að flytja Snorra Sturlu-
son heim á flest íslenzk heimili. Nú er
fjárhagur menntamálaráðs mjög breyttur
til betri vegar svo að útgáfan þarf ekki
að hörfa annan hvern dag undan með
félagsmannaútgáfu góðra bóka.
Eftirmenn mínir í menntamálaráði
gerðu í góðri trú tilraun með stórfellda
landafræðiútgáfu. Það var lengi vel fé-
lagsmannabók, enda til þess ætlað. En
hér var enginn Snorri, Sveinbjörn eða
Tolstoj á ferð, hcldur eljusamir og dug-
andi kennarar, sem rituðu hverja bókina
af annarri í landsprófsstíl, fullar af ár-
tölum, staðarheitum og þrautleiðinlegum
nafnarunum. Slíkar bækur henta ekki
við sjálfsmenntun. Mest af þeirri þekk-
ingu, sem þar er bókfest, eiga menn ef á
liggur að fá í handbókum. Meginið af
þessari útgáfu cr algcrlega dauður fjár-
sjóður. Þó eru þar örfáar undantekningar,
þar sem vel ritfærir mcnn ciga hlut að
máli. Þá bregður fyrir glampa sem vel má
minnast innan um hraungrýtið. Lang-
flestar þvílíkar gróðureyjar eru í Suður-
löndum Idelga Briern sendiherra, og
mundi sú bókin þó vcra enn betri ef
höfundurinn hefði ekki talið sér skylt
að fylgja að mestu sama formi og fvrir-
rennarar hans. Sumir kaflar í Suður-
löndum eru svo hrífandi, að lesandinn
hvarflar oft og mörgum sinnum til þeirra
til að njóta efnis og meðferðar. Ég hefi
lesið ýmislegt vel skrifað um Leonardo
da Vinci en ekkert sem mér finnst jafn-
vel sagt eins og kaflinn um þann lista-
mann í Suðurlöndum Helga. Ef á annað
borð var hætt á að gefa út handa föstum
kaupendum menntamálaráðs miklar bæk-
ur landfræðiverka varð að leita til snjallra
höfunda en forðast dautt lærdómsþvarg,
sem liggur eins og martröð skóla á æsk-
unni. Onnur bók, sem mistókst að veru-
legu leyti, var heimsbókmenntasaga Krist-
manns. Að vísu eru þar margir ágætir
kaflar þar sem skáldið leyfir sér nokk-
urt frásagnarfrelsi. Kristmann var manna
bezt hæfur til að rita slíka bók. Hún
hefði átt að koma út á nokkrum árum
og snerta eingöngu þau skáld og rit-
höfunda sem tilheyra raunverulegum
heimsbókmenntum. Saga þeirra gat verið
eftirmínnileg og ógleymanleg eins og Is-
lendingasögurnar fornu. En hér var höf-
undur bundinn af formi eins og þeim
sem rituðu landfræðibækurnar. Krist-
mann verður í sögu sinni að telja upp
heiti fjölmargra manna, sem hafa að
vísu ritað bækur, en eru langt utan við
sjóndeildarhring góðra borgara á íslandi.
Flestir kaflar Kristmanns um þau skáld,
sem hafa verulega þýðingu, eru bæði
skemmtilegir og fræðandi en því miður
oft helzt til stuttir. Ef Kristmann hefði
ritað þessa bók í sínum góða sögustíl
um skörunga, hefði sú bók orðið varan-
leg eign í bókahillum þúsund heimila.