Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 76

74
JÓNAS JÓNSSON
ANDVABI
Þó þykir mér við eiga að minnast einnar
útgáfubókar menntamálaráðs, hinnar
miklu ævisögu Einars Asmundssonar í
þrem bindum. Hún er að stærð og efnis-
aðdrætti sambærileg við bin frægu rit
Páls E. Ólasonar og dr. Þorkels Jóhannes-
sonar um Jón Sigurðsson og Tryggva
Gunnarsson. Þegar ævisögur merkra
manna fylla mörg bindi, verða þau rit
aldrei almennings lestur í landinu Al-
menningur telur sig ekki hafa tíma til
að lesa svo viðamikil verk um margar
söguhetjur. Allar þvílíkar bækur verða
þess vegna að verulegu leyti þættir í safni
til sögu Islands. Hinsvegar er í slíkum
stórritum mikið efni sem er fræðandi,
skemmtilegt og eykur skilning margra
manna á sögu landsins. Þó verða hinir
fleiri sem borfa með kvíðakennd á ævi-
sögur cinstakra manna sem fylla mörg
bindi í bókaskápnum þeirra.
Islandssaga menntamálaráðs er allt
annars eðlis og helzt til seint fram komin.
Gegndi furðu að báskólinn eða bók-
mcnntafélagið skyldu ekki bcfjast handa
um svo sjálfsagða framkvæmd. Þegar tek-
izt hafði samvinna um útgáfustarfsemi
menntamálaráðs og Þjóðvinafélagsins
beittum við dr. Þorkell Jóhannesson
okkur fyrir útgáfu mikillar Islandssögu.
Þessi saga verður ætíð tengd við nöfn
tveggja söguprófessora, dr. Páls Eggerts
Ólasonar og dr. Þorkels Jóhannessonar.
Þó unnu þeir að þessu verki utan við
verkahring heimspekideildarinnar. Það
hefir líka reynzt erfitt að fá sagnfræð-
inga til að vinna að þessu ritverki ef frá
cru taldir framangreindir brautryðjcnd-
ur. Fram að þessu hafa engir viðhlítandi
höfundar fengizt til að rita þrjú fyrstu
bindin, þar sem sízt vantar heimildir
innlendar og erlendar. Nú hygg ég að
forráðamenn menningarsjóðs hafi í
hyggju að knýja fast á hurðir og fá á
næstu missirum þrjá höfunda til að ljúka
þessu ritverki. Einn af leiðtogum mennta-
málaráðs hefir látið falla orð um að hann
vilai að menntamálaráð seldi á hverjum
tíma allt sem út er komið af sögu Is-
lendinga í einu lagi fyrir rnjög lágt verð
til allra fermingarbarna, sem hefðu hug
á slíkum kaupum. Utgáfan væri þá Ijós-
prentuð eftir því sem þörf krefði. Þá
mundi saga landsins og fornbókmennt-
irnar standa hlið við hlið á flestum nýjum
heimilum.
X
Hér þykir mér við eiga að minnast
atvika frá stofnárum hinnar sameiginlegu
útgáfu Þjóðvinafélagsins og menntamála-
ráðs sem eru táknræn um þann hug og
bjartsýni, sem gaf þessum samtökum líf-
rænt gildi. Þá áttu sæti í menntamála-
ráði fyrir Sjálfstæðisflokkinn dr. Guðm.
Finnbogason og Arni Pálsson prófessor.
Þeir voru báðir þrautreyndir stuðnings-
menn Bókmenntafélagsins. Þeim var ekki
óttalaust að hin væntanlega samútgáfa
tveggja menningarstofnana mundi
þrengja að útgáfu Bókmenntafélagsins
með framboði á mörgum nýjum og álit-
legum bókum. Mér þótti þeir félagar
hafa lög að mæla og taldi það vera
skyldu góðra nábúa að styðja sögufrægt
menningarfélag til lífvænlegra aðgerða.
Mér kom þá til hugar að dr. Páll E.
Ólason væri allra manna líklegastur til
að geta, eins og á stóð, unnið einstakt
afrek með Bókmenntafélaginu. Islend-
inga vantaði sínar æviskrár, undirstöðu-
verk í bókmenntum þjóðarinnar. Ut-
gáfa þess verks mundi hvergi betur
komin cn hjá Bókmenntafélaginu. Svo
vel stóð á á þessum tíma að dr. Páll E.
Ólason var búinn að Ijúka þeim mörgu
stórverkum í söguritun landsins, sem hann
hafði fengizt við í áratugi. Hann kunni
ekki sérlega vel við banka- eða stjórnar-
ráðsstörf. Sagnfræðin átti hug bans allan.