Skírnir - 01.08.1907, Side 79

Ritdómar.
27t
— jafnmikið og hver frúnna — á gjafalistann, að eins til aS storka
þeim. En þegar listinn er farinn, gengur hann rakleitt heim í
»BæliS«, færir Margrétu 100 kr., og biSur hana aS koma fyrst til
sín, þegar henni liggi á hjálp. Hann vill endurbæta verzlunina-
En þegar aSrir fara aS gangast fyrir því, stiyst hann á móti þeim,
en gætir þess ekki, aS hann verður um leið á móti sjálfum sér, og
tefur framgang þeirra hugsjóna, sem hann hefir elskað og barizt
fyrir.
RáSríkið verSur honum og hugsjónum hans aS fótakefli. Hann>
skortir nákvæmni og skilning á manneSlinu til aS geta orSiS mönn-
unum aS fullum notum. Hann er of þröngs/nn og eigiugjarn til
þess. Gjafir hans og góðverk eru »Andvarahringir« og »Tyrfingar«„
Hann færir »Margrétu í Bælinu« tvo 50 krónu seSla og bannar
henni aS geta þess, hvaSan þeir séu. ÞaS var hættulegt fyrir
hana, þó höf. geti ekki um aS sakað hafi. ÞaS hlaut að vekja
grun, þegar hún, bláfátæk ekkjan, þurfti að skifta svo stórum
seölum. Þorgeir ann dóttur sinni hugástum. En kvennrétt henn-
ar skilur hann ekki. Hann krefst þess, að hún fórni ást sinni á
altari eigingirni hans, og giftist í þarfir verzlunariunar. I verzl-
unarmálinu tekur Þorgeir ekki tillit til þess, að aörir, þó miður
sóu að manni en hann, hafa líka vilja og þrek til að starfa að
endurbótum kjara sinna. Og þær velgeröir, sem menn eru neyddir
til að þiggja, verða sjaldan viðurkendar í fyrsta lið. Loks þegar
hann liggur banaleguna, og veit sér enga von þess framar að geta
gert g ó S v e r k sín með ofbeldi, þá lætur hanti sér nægja aS
leggja fó sitt og hugsjónir í hendur annara. Unt sólarlagið meðan
»þungbrýnu, ferlegu bólstrajötnarnir leysast úr álögum og verða
að svífandi geislamyndum, yfir rekkjustokk kvöldsólarinnar« ....
en . . . »þursahamina rekur brennandi burtu, fyrir naustvindunum«,
þá losna hugsjónir hans úr álögum eigingirninnar, þursaham ein-
ræðis hans rekur brennandi burtu, og liann finnur, að »þaS eina
sem veitir lífinu gildi, er sátt og samúðargleSi að stóru starfi, fyr-
ir velgengni annara«. Þetta er kjarni sögunnar. Og hann er
hvorki óþroskaöur nó ormótinn. Það borgar sig vel að brjóta utan
af honum skelina.
Jón Trausti kann frá mörgu að segja. Hann er glöggskygn
um sálarlíf manna, og lýsir því vanalega vel. En atburðum og
náttúrunni miSur. Brunanóttina er t. d. sálarstríði Þorgeirs og
Einars vel lýst. En bruninn sjálfur fer í handaskolum, og er svip-
lítill. Kaflinn »Yiðsjár« er skýr og skemtilega saminn. Einkum