Skírnir - 01.01.1912, Side 70

70
Ritfregnir.
vitaudi, og reynir því að breiða sem best yfir aðraksturinn og
tryggja sór tiltrú. f>á tilhugsun gat hann ekki þolað, að riti sínu
yrði skipað á bekk með lygisögum. Þess vegna smeygir hann ofboð
kænlega inn í hér og þar athugasemdum, sem miða að því að vekja
tiltrú, tildrar sem haganlegast til sagnafróðleik sínum, gætir vand-
lega samræmis við aðrar sögur og við tímatal Ara. í þessu eiga
þær flestar rót sína útúrdúra-athugasemdirnar, sem menn hafa
talið innskot, fyrst og fremst heimfærslan til Ara fróða. Sömuleið-
is skírskotun höf. til erfidrápu um Gunnlaug eftir Þórð Kolbeins-
son — erfidrápu sem aldrei hefur verið til. Yfir höfuð lítur próf.
Ólsen svo á og færir að því rík rök, að innskotsgreinirnar svo-
nefndu séu upphaflegar í sögunni; Stokkhólmshdr. só eldra og betra,
hitt stytt af ásettu ráði. Hann bendir á margar sams konar athuga-
semdir og orðtök — fróðleiksmola og gífuryrði —, er standa í báð-
um hdr. og verður ekki á burtu svift, nema sár sjái eftir; alt slíkt
verði að standa og falla hvað með öðru.
Um aldur sögunnar kemst próf. Ólsen að lokum að þeirri
niðurstöðu, að fyrir 1250 só hún ekki til orðin, og líklega ekki
fyr en um 1300. Ræður hann það sumpart af aldri þeirra heim-
ildarrita, sem höf. hefur stuðst við, og sumpart af stílshættinum og
»romantik« sögunnar. Stíllinn só ótvírætt í ætt við riddarasög-
urnar elstu. Areiðanlegt heimildarrit geti sagan því ekki talist,—
að listagildinu ólöstuðu.
Sjálfsagt kunna þeir menn illa þessum dómi próf. Ólsens, sem
telja ættarsögunum okkar það helst til gildis, hversu sannar þær
séu í sögulegum skilningi. En það er einmitt listin, sem er höfuð-
prýði þeirra. Um sögulegu santiindin skytur vitanlega í yms horn
eftir atvikum. Enda skiftir það í rauninni ekki mestu máli, þegar
Öllu er á botninn hvolft, hvort allir atburðir sögunnar hafi orðið
einmitt á þann hátt, sem frásögnin greinir; heldur hitt, að þeir
sóu í fullu samræmi við eðli og atferlisháttu söguhetjanna og renni
saman eftir réttum rökum í samfeldan örlagaþráð samkvæmt trú,
lífsskoðun og hátterni þeirra kynslóða, sem að þeim standa. Og
það verður ekki af Gunnlaugssögu skafið, að þjóðlífsmyndir hennar
eru sannar, gripnar föstum tökum úr daglegu lífi sögualdarinnar,
af manni, sem hafði andlegt víðs/ni og athyggju til að skapa sór
útsýn yfir þjóðarleiksviðið, eins og það þá var vaxið. Að því leyti
stendur hún vafalaust í fremstu röð meðal íslendinga sagna.
n. b.