Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1925, Side 9

9
að vísu um þingin eins og þau tilheyri liðna tímanum. Hún segir
hvar þau voru. Hún er skráð tæpri öld seinna en íslendingabók og
Hafliðaskrá. Þó rétt hefði verið, snennna á 12. öld, að tala svo um
fjórðungaþingin, að þau kynnu að vera höfð, eins og Grágás gerir,
þá gat verið orðin sú breyting á þeim, er komið var fram á 13. öld,
að menn þá teldu þau aflögð fyrir fult og alt. Það er enda líklegast,
að svo hafi verið. En þó þau hafi verið aflögð með öllu, er skráin
var rituð, snemma á 13. öld, þá er engin ástæða til að ætla, að menn
þá hefðu gleymt því, hvar þau höfðu verið haldin, og því síður er
ástæða til að efast um það, sem skráin segir um þetta efni, að því
ber að nokkru leyti saman við það, sem ráða má af öðrum heimild-
um. Hér skal nú vikið nokkuð nánara að þessum þingstöðum þremur,
er skráin nefnir, og síðan athugað, hvort nokkuð verði ráðið af heim-
ildunum um fjórðungsþinghald í Norðlendingafjórðungi. Skal þá jafn-
framt höfð hliðsjón af einu atriði, sem enn hefir eigi verið gætt við
rannsókn þessa máls. Sögurnar segja allopt frá málarekstri á þessu
héraðsþingi eða hinu, og skýra þá meira eða minna nákvæmlega
frá aðilum málsins, málsefni og málsúrslitum. Til vorþinganna lágu
ákveðin mál. Önnur má ætla að hafi í upphafi átt að liggja til fjórð-
ungsþinganna. Nánari athugun á þessum frásögnum sýnir nú það,
að snmum mála þeirra, sem rekin eru á héraðsþingi, er þannig háttað,
að þau geta ekki hafa átt undir vorþing á þeim stað, en gætu hins-
vegar vel verið fjórðungsþingsmál, eptir því sem ætla má um valds-
svið fjórðungsþinganna. Virðast þá fengnar líkur fyrir því, að þar sé
um fjórðungsþinghald að ræða. Verður því fyrst að athuga, hvert
ætla má að valdsvið fjórðungsþinganna hafi verið.
Eptir frásögn Ara er svo að sjá, að lög Þórðar gellis væru sett
aðallega til þess að breyta varnarþingsreglunum. Þangað til hafði það
verið lög, að vígsakir skyldi sækja á því þingi, er næst var vettvangi.
Nú var því breytt og »scylldo þingonautar eiga hvar sacsócner saman«.
A vorþingunum hafa því þeir átt saksóknir saman, er þar voru
þingunautar, þ. e. undir vorþing hafa legið þau mál, er báðir aðilar
voru samþinga. Ari segir ekki, hver mál hafi átt að liggja undir fjórð-
ungsþingin. En ætla má, að valdsvið þeirra hafi átt að svara til vor-
þinganna, þ. e. undir þau hafi átt að liggja þau mál, þar sem aðilar
voru samfjórðungs en eigi samþinga. Þau mál, þar sem aðilar voru
sinn í hverjum fjórðungi, hafa þá átt að liggja til alþingis, auk þess
sem ætla má, að æðri þingin hafi bæði verið áfrýjunardómstólar lægri
þinganna, og auk þess hafi mátt stefna máli, er skv. því, er hér segir,
átti undir lægra þing, til hærra þings a prima instantia. Virðist þetta
yera í samræmi við aðalreglur Grágásar um varnarþing, sbr. t. d.
2