Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1959, Blaðsíða 52

54
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Gólfskán var einna þykkust á miðju gólfi, en ekki munaði það
miklu. Þetta gæti hafa verið vefjarstofa, svefnklefi eða borðhús,
en allt eru þetta ágizkanir einar.
Ekki sást neitt sem benti til þess, að mænás hafi hvílt á göflum
í stofunni, en hefði svo verið mátti búast við að leifar sæjust af
háum gaflhlöðum, en svo var ekki. Ekki hafa heldur verið innstafir
í henni, en þá sé ég ekki betur en að sperruþak hljóti að hafa verið
á húsinu, og svo virðist raunar hafa verið í öllum þeim stofum
sem nefndar voru hér að framan.
í fornum húsalýsingum er mjög oft talað um stofur og skála,
en örðugt er að henda reiður á, hver var munur á gerð þessara
húsa, enda oft notuð á sama hátt bæði, setið í þeim og sofið. TJt
við veggi, einkum langveggi, eru upphækkanir í báðum, en venju-
lega nefnast þær set í skála en pcdlar í stofu. Um annan mun er
allt óljósara. Valtýr Guðmundsson hefur í bók sinni Privatboligen
o. s. frv. gert mynd af stofu, en mjög er hún ólík þeim stofum,
sem upp hafa verið grafnar, og er þó ekki fyrir það að synja, að
slíkar stofur hafi verið til á stórbýlum.
Loks skal leitazt við að telja upp þau atriði, sem virðast ólík
í stofum og skálum á hinum uppgröfnu bæjum öllum: í skálum eru
set með langveggjum, 1,4—1,9 m breið, á gólfi er einn langeldur,
en oft annað minna eldstæði nær öðrum skálaenda. Innstoðir hafa
verið í skálunum og þriggjása þök. í stofum er aldrei langeldur,
en eitt eða fleiri eldstæði af annarri gerð. Við tvo eða þrjá veggi
eru heldur mjóir bekkir, 35—70 sm breiðir. Innstafir eru hvergi,
og á þeim öllum virðist hafa verið sperruþak.
Göngin í Grafarbænum eru mikil nýjung. Þar er komin samgöngu-
leið um bæinn, sem kvíslast frá einum bæjardyrum í öll húsin, en
á þeim fornbæjum, sem áður voru þekktir, er þessu ekki þannig
háttað. í Stöng t. d. liggja dyr til forstofu, þaðan er gengið í
„rennuhús" og skála, en úr skála í búr og stofu. Þó bærinn í Stöng
sé orðinn allfrábrugðinn hinum fornu skálum, er skálinn þar samt
enn miðstöð bæjarins, það mætti nefna hann skálabæ. 1 Sandár-
tungu dylst aftur á móti ekki, að göngin eru orðin miðstöð þess
bæjar, þar er gangabær. Eftir göngunum í Gröf ætti að flokka
bæinn með gangabæjum, en flest önnur einkenni, svo sem stærð húsa
og innri frágangur, skipa honum fremur í flokk skálabæjanna.