Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1959, Blaðsíða 93

RÆNINGJADYSJAR OG ENGLENDINGABEIN
95
ár stjórnaði skipi Roberts Holms, og hélt á land upp með blaktandi
fánum, brugðnum bröndum, lúðrablæstri og hermerkjum, og kvaðst
mundu handtaka, herja og drepa jafnt karla sem konur og alla,
sem þeir næðu til, og það hefðu þeir gert, ef landsmenn hefðu ekki
rekið þá burt með guðs hjálp"1).
Um þennan bardaga er ekkert annað vitað, en eflaust hefur skipið
legið í Kolbeinsárósi og óeirðirnar því orðið skammt þaðan.
Aftur gerðust alvarleg tíðindi á þessum slóðum árið 1431. Enskt
skip, sem hét Bartholomeus, lá fyrir ósnum í Skagafirði, þ. e. Kol-
beinsárós, og áttu það eða réðu fyrir því menn, sem hétu Vil-
hjálmur Bell og Játmundur Smidh. Englendingurinn Jón Vilhjálms-
son Craxton var þá biskup á Hólum. Hinn 17. september gerir
hann þann samning við þessa menn, að hann kaupir af þeim hálft
skipið með rá og reiða fyrir tólf lestir skreiðar, sem Ijúkast skyldu
á tveimur árum2).
En nokkrum dögum síðar urðu mjög alvarlegar greinir með Eng-
lendingum af skipi þessu og landsmönnum. Flýðu Englendingar í
dómkirkjuna á Hólum, en Jón biskup tók þá undir vernd sína og
þá að launum fyrir dómkirkjunnar hönd þann helming skipsins,
sem hann hafði ekki þegar keypt: Hinn 3. október gaf biskup út
mjög skorinort bréf um þetta efni, þar sem hann lýsir þessa menn
í sínum og dómkirkjunnar griðum, en lofar að svara fyrir þá lögum,
hvað sem í kunni að skerast3). I bréfinu er ekki einu orði að því
vikið, hvað þarna gerðist, engin manndráp eru nefnd, en augljóst
er, að meira en lítið hefur skorizt í odda með landsmönnum og
þessum Englendingum, úr því að þeir flýja í dómkirkjuna og gefa
hálft skipið sér til friðar. Hér virðist tvímælalaust hafa verið um
líf og dauða að tefla, og landsmenn hafa orðið sigursælir í átökunum.
Bréf þetta er eina samtíma heimildin um þessa atburði og hið
eina, sem verulegt mark er á takandi. En munnmæli hafa gengið
um þessi tíðindi, og smám saman hefur myndazt þjóðsaga með
sannsögulegum kjarna. Réttum 150 árum eftir atburðinn segir
Magnús Jónsson prúði í Vopnadómi, að mönnum séu „ekki ókunn-
ugar gamlar atferðir eingelskra manna, er ætluðu að herja á Hóla-
1) Skýrsla Hannesar á latínu er í í.sl. fornbrs. IV, bls. 24—334. Þýðing
hér eftir Björn Þorsteinsson, Skírnir 1953, bls. 150.
2) ísl. fornbrs. IV, bls. 475—470.
3) Isl.. fornbrs. IV, bls. 477—479.