Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1969, Blaðsíða 97

TVÆR DOKTORSRITGERÐIR
101
skiptin, og þegar kemur fram á 13. öld er allt myrkva hulið um það
efni. Hugmyndir, sem menn vildu gera sér um það, hlutu að vera lit-
aðar af kristilegnm háttum. Niðurstaðan verður í stórum dráttum
sú, að íslendingasögur sé gagnslausar sem trúarsögulegar heimildir
um heiðinn sið, nema hægt sé áð sýna, að þær styðjist við eldri og
betri heimildir, t. d. dróttkvæði eða rit hinna fróðu manna, en þau
fá reyndar ekki miklu betri útreið í þessari bók. Að vísu telur Olsen
fslendingabók í sérstöðu og er um það sammála öllum eða flestum
sagnfræðingum, en í henni er harla lítið trúarsögulegt efni, og alls-
endis ósannað er, að hoflýsingin fræga í Eyrbyggju eigi rætur að rekja
til Ara, eins og haldið hefur verið fram.
Því næst leggur Olsen til atlögu við Landnámu, rekur feril hennar
og ber saman gerðir hennar. Bendir hann á, að Landnámuhöfundar
hafi í ríkum mæli tekið efni eftir íslendingasögum, m. a. trúarsögu-
legt efni. Slíku beri að hafna sem ónothæfum heimildum. Ef allt er
hreinsað frá, sem þannig hefur hlaðizt utan á Landnámu, má gera
ráð fyrir, að eftir standi að stofni til það sem verið hefur í Frumland-
námu, en reyndar verður þar á meðal harla lítið trúarsögulegt, og
jafnvel efast Olsen um, að þetta litla hafi fylgt frumstofninum, sem
fyrst og fremst hefur verið syrpa landnámssagna. Þótt talað sé t. d.
um byggingu hofa, er engin leið að átta sig á, hve mikið er á slíkt
treystandi, hvort þar er um að ræða gömul minni frá hinum fróðu
mönnum, sem ætla verður að hafi upprunalega skráð Landnámusagn-
irnar, ellegar að efnið er síðar til komið. Og öllu lengra aftur í tímann
en til um 1200 er ekki með vissu hægt að rekja Landnámusagnirnar.
Allmiklu máli ver Olsen til þess að ræða upphaf hinna heiðnu laga,
Úlfljótslaga, sem varðveitt eru í sumum gerðum Landnámu og jafnvel
víðar, enda er þar mj ög vikið að heiðnum átrúnaði. Ekki verður ferill
þessara lagagreina rakinn öllu lengra aftur í tímann en til um 1200,
og það þykir Olsen ekki spá góðu um heimildargildið. Síðan tekur
hann fyrir öll atriði laganna, hvert á fætur öðru, og reynir að prófa
sanngildi þeirra, hvort þessar greinar fái staðizt sem raunveruleg
lög. Margt fellur á því prófi. Sýnt er, hve ótrúlegt það er, að bannað
hafi verið að sigla í hafi með höfuðskip, hugtakið höfuðhof, eitt í
hverri þingsókn, þykir mjög grunsamlegt, sennilega tilbúningur eftir
hugtakinu höfuðkirkja, hoftollur, sem talað er um í lögunum, þykir
með öllu ósannað að nokkurn tíma hafi verið greiddur. Sjá má af
eddukvæðum, að baugar hafa haft nokkru hlutverki að gegna við
eiðatöku, en engin leið er að sanna né afsanna, að aðferðin hafi verið
eitthvað í líkingu við það sem segir í lögunum. Formálinn: hjálpi