Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1969, Síða 103

TVÆR DOKTORSRITGERÐIR
107
stöðum, þar sem friðlýstar eru svonefndar hofrústir. Fyrr er ekki
hægt að taka af skarið.
Ein er sú hofrúst á íslandi, sem Oisen dæmir ekki frá, ekki að öllu
leyti að minnsta kosti, og það er hofrústin á Hofstöðum í Mývatns-
sveit, sem Daniel Bruun og Finnur Jónsson rannsökuðu. Þetta mikla
langhús, hið stærsta, sem rannsakað hefur verið á Islandi, töldu rann-
sakendur vafalaust vera hof, og svo var lengi talið, þangað til Aage
Roussell varpaði því fram, hvort ekki væri sennilegra, að hér væri
reyndar aðeins um að ræða óvenjulega stóran fombæ, skála. Síðan
hafa menn ekki verið vissir í sinni sök, jafnvel ekki um þetta fræga
hof. Samkvæmt þeirri skoðun sinni, sem áður hefur komið fram í
bókinni, telur Olsen, áð hofið á Hofstöðum sé í rauninni veizluskáli
bóndans, því að ekkert sérstakt lielgihús hafi verið til í heiðnum sið,
en jafnframt hafi sá veizluskáli verið notaður til að halda í honum
blótveizlur. Þessu til styrktar setur Olsen fram þá kenningu, sem er
ný af nálinni, að kringlótt gryfja með miklum eldsleifum, sem er rétt
fyrir sunnan mi'ðjan suðurgafl hússins og að mörgu leyti sérkennileg,
sé gríðarstór seyðir, þar sem soðið hafi verið kjötið til blótveizlunnar.
Þetta verður ekki sannað, en það er mjög athyglisvert, því að engin
góð skýring önnur er til á þessu fyrirbrigði. Gróf þessi getur naumast
verið öskuhaugur, og ekki er hún kolagryfja, og hvað er hún þá? Og
hér erum við þá stödd í einum merkasta og jákvæðasta áfanga bókar-
innar. Hér finnur höfundurinn fast land undir fótum, og héðan blas-
ir við meginhugmynd hans um helgistaði heiðinna manna: Það var
bærinn sjálfur sem var liof, staður þar sem menn komu saman á til-
teknum tíma til þess að iðka samblót, blótveizlur, en þar voru engin
sérstök helgihús, engar „heiðingjakirkjur", heldur var það veizlu-
skálinn á bænum, sem annars var notaður til annarra þarfa, sem not-
aður var sem samkomustaður blótgesta.* I sambandi við hann var svo
seyðir, þar sem kjöt var soðið, og ef til vill voru þar um hönd hafðir
helgisiðir, sem nú eru ókunnir, t. d. við slátrun fórnardýra. Ef til vill
mun framtíðin dæma betur um iíkindi þessarar kenningar, þegar
* Það er athyglisvert og skemmtilegt að Arnheiður Sigurðardóttir hafði áður gert
skarplegar athuganir, sem hníga mjög i sömu átt. Eru þær I bókinni Híbýlahættir
á miðöldum, Reykjavik 1966, bls. 24—26. Af notkun orðanna hof og hofataÖur í
Vatnsdælu og Eyrbyggju og þeim frásögnum, sem þar eru við þau bundnar, dregur
hún þá ályktun, að söguhöfundar noti orðin í merkingunni óvenjulega stór skáli og
stórbýli. Þetta virðist mjög sennilegt og mundi þá meðal annars sýna, að hin forna
merking orðanna, sem Olsen telur verið hafa, hefur alls ekki verið með öllu fyrnd á
13. öld, þegar þessar sögur voru skráöar.