Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1969, Page 116

120
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
flatskurði og auk þess ýmsum skorum og skurðum (,,snitt“) til
áherzlu hér og hvar, en samtímis má einnig benda á undir lok aldar-
innar mjög háa upphleypingu og allt að því ofhlæði, eins og t. d. á
norðlenzku skápunum, sem áður voru nefndir. Ef til vill hafa kunn-
leikar af brjóskbarokki ýtt undir þessa tilhneigingu.
Að lokum bendir svo höf. á, að enn sem fyrri virðist Norðurland
hafa algera forustu um tréskurð, og er þetta sýnt með tölum ársettra
hluta.
Greinargerðin um 17. öld virðist mér vera mjög vel heppnuð. Hing-
að til hefur það verið venja, þegar hlutir hafa verið skrásettir, að
sletta á þá einhverri einkunn að því er aldur varðar, sagt sem svo að
hluturinn sé frá 17. öld eða 18. öld og þar fram eftir götunum, án
rökstuðnings. Mjög oft er þetta rétt, en hefur meira stuðzt við al-
menna tilfinningu en rannsókn. Eftir uppgjör frú Mageroy er nú
hægt að þekkja 17. aldar hluti með meiri vissu og styðjast við rök, til-
tekin skilgreind auðkenni, en ekki aðeins miður skilgreindan heild-
arsvip. Hér vildi ég þó skjóta inn í, að Matthías Þórðarson var áreið-
anlega mjög naskur að skynja aldur tréskurðarmuna, þótt hann hefði
hvergi nærri að baki sér jafnítarlega rannsókn og frú Mageroy. Tíma-
ákvarðanir hans í safnskýrslum eru oftast nærri réttu lagi.
7.
Síðan tekur við 18. öld, og hefur frúin sama hátt á, að hún telur
saman alla hluti með ártali, og verða þeir alls 169. Á grundvelli þess-
ara hluta reynir hún svo að telja fram það helzta, sem einkennir öld-
ina og rekja þróun, eftir því sem kostur er á, en það er reyndar eng-
inn hægðarleikur fremur en fyrri daginn. Höfundur bendir á, að 18.
öld hafi verið Islendingum erfið, og væri þess að vænta, að einhverrar
hnignunar gætti í tréskurði eins og á mörgum öðrum sviðum. Telur
hún, að þess sjáist og merki, en þó er margt mjög vel gert á 18. öld.
Flatskurður, sem farið var að bóla talsvert á á 17. öld, verður nú enn
meira ríkjandi, en þó alls ekki einráður. Flatur og breiður vaftein-
ungur gerir sig allmjög heimakominn, fremur auðveldur viðureignar,
en jafnframt fer mikið fyrir annarri tegund teinungs með upp-
hleyptu verki og úrhvelfdum greinum. Annars er ekki hér hægt að
fylgja eftir nákvæmri yfirferð hennar gegnum torleiði 18. aldar.
Lýst er fjöldamörgum afbrigðum, og kemur víða fram, að kunn-
leikar við barokk og rokoko hafa í mörgum tilvikum leitt til endur-
nýjunar teinungsins eða ummyndunar. Um vafteinunginn á 18. öld,