Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Side 5

BJARNAGARÐUR
9
að gera það til fullnustu. Þegar er talsvert af honum horfið vegna tún-og garð-
ræktar og vegagerðar og ósnortnu kaflarnir styttast með hverju árinu. Önnur
ástæða var sú, að æskilegt virtist að varðveita skv. lögum um fornminjar eitt-
hvað af þessu forna og myndarlega mannvirki, en forsenda þess var, að kann-
að yrði nánar hverjir hlutar þess væru helst verðir verndunar.
Heimildir um Bjarnagarð
Elstu heimild um Bjarnagarð er að finna í riti séra Jóns Steingrimssonar,
Fullkomið skrif um Síðueld. í skrá yfir eyðibýli, sem er einskonar viðbótar-
kafli við frásögnina af eldinum, segir:
,,í því víðlenda plázi, fram af Hörgslandi, sem nú kallast Skjaldbreið, var
byggð til forna, sem öll hefur eyðst af vatns- og sandyfirgangi eður hlaupum,
en þar ágreinir, í hverjum helzt hlaupum það hefur orðið, vil jeg ekkert víst
segja um það. Er sagt þar hafi 8 bæir verið, hafi ei annað land verið hjá þeim
en slægjur einar, en hagbeitin hafi verið fyrir vestan Bjarnagarð, er liggur
eptir allri Landbrotsbyggð, frá Ásgarðshálsi suður fyrir Þykkvabæ. Til sann-
indamerkis sjest nú hlaðin tröð á báðar síður eður ein bein gata, milli Land-
brots byggðarinnar vestur fyrir greindan Bjarnagarð, og austur í Saurbæjar-
háls við Skaptá, um hverja Skjaldbreiðarbændur skyldu reka allan kvikfjenað
sinn, að hann gjörði ei skaða þeim, er þar á báðar síður bjuggu; við þennan
háls hefur bær verið, sem enn þá sjest merki til, sem Skaptá, hefur aftekið, er
kallast hefur Saurbær, og sagt er hafi verið kirkjustaður Skjaldbreiðarmanna.
Bæjanöfn þar hef jeg ei sjeð nema þessi:
Vatnsendi, eptir sögunni af Gunnari Keldugnúpsfífli, Dálkur, eptir Wilkins
máldaga, því þá jörð er hér hvergi annarsstaðar að finna. Þar er og getið um
Erfstaði, Aurland og Aurdal, sem getur verið Refstaðir, Hörgsland og Hörgs-
dalur, af stafvillu, og því útfæri jeg þær ekki“.21
Næst er Bjarnagarðs getið í Jöklariti Sveins Pálssonar, byggðu á ferðum
hans 1792-1794. Þar segir:
„Skjaldbreið kallast nú á tímum eyðisandur, þar sem fáeinir melkollar
standa eftir, utan og ofan við fyrrverandi útfall Skaftár, fram af austanverðri
Síðusveitinni, en í fyrndinni á að hafa verið þar byggðarhverfi með 8 byggð-
um býlum, er voru sérstök kirkjusókn. Eyddist hún aðallega af vatnavöxtum í
Hverfisfljóti og Skaftá ásamt sandfoki frá eyðisöndunum í nágrenninu, með
öðrum orðum: beinlínis af umróti áðurnefndra jökla. Eigi verður vitað fyrir
víst, hvenær byggð þessi eyddist, en hitt er víst, að hún var enn við lýði á dög-
um Vilchins Skálholtsbiskups, í byrjun 15. aldar. Talið er, að þessi 8 býli hafi
einungis haft landrými, sem nægði til heyskapar, en hagabeit fyrir skepnur
sínar áttu þau vestan við svonefndan Bjarnagarð, er liggur frá N til S austan
við Landbrotsbyggðina. Þar sér og enn fyrir tröðum eða götu með girðingum