Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Årgang

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Side 30

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Side 30
34 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS flestum fremur, með aðferð til að finna menjar eldgosa í iskjörnum úr Grænlandsjökli og öðrum gaddjöklum. í eldgosum berst meira eða minna af gasi, einkum brennisteinssamböndum og kolsýru, upp í lofthjúp jarðar og dreifist aðallega sem móðumyndandi ördropar (aerosol), er smámsaman ber- ast aftur til jarðar. Þar sem móðan sest, eða rignir niður, á jökla eykur hún rafmagnsleiðni yfirborðslags hjarnsins, sem síðar breytist í ís, og það er þessi leiðni, sem Hammer mælir og fær samtímis allgóða vitneskju um stærð gosanna. Nú hafa árleg lög í Grænlandsjökli verið aldursákvörðuð með öðrum aðferðum, svo að ekki skakkar nema einu til örfáum árum síðustu 1-2 árþúsundin og þetta gildir einnig um menjar eldgosanna. Eitt af allra fyrstu gosunum, sem Hammer fann menjar um í Grænlandsjöklinum, var gosið í Lakagígum 1783 og sker það sig mjög úr öðrum gosum varðandi stærð, svo sem vænta mátti. Þar eð Eldgjárhraunið er svipaðrar stærðar og Skaftárelda- hraunið leitaði Hammer í ískjörnunum fyrir beiðni undirritaðs að gosi svipaðrar stærðar og Skaftáreldar, frá öldunum næstu fyrir og eftir 900,55 og fann eitt og aðeins eitt svipaðrar stærðar, frá árinu 934.56 Skv. þessu má nú telja öruggt, svo vart skakkar meira en einu ári til eða frá, að Landbrotshraun og etv. Eldgjárhraunið allt, sé frá árinu 934. Athyglisverð í þessu sambandi eru þau ummæli séra Jóns Steingrímssonar, að stórhlaup hafi komið undan Mýrdalsjökli 934.57 Um það atriði og önnur ártöl varðandi eldgos í skrifum séra Jóns verður fjallað í annari ritsmíð. Það kann að þykja ólíklegt, að bæir hafi verið reistir á Landbrotshrauninu þegar á 11. eða 12. öld ef hraunið rann árið 934, sem sé, að það hafi verið álíka gamalt, eða jafnvel nokkru yngra en Skaftáreldahraunið nú er, þegar farið var að reisa bæi á því. Þess er þá að geta, að býlin sem nefnd eru í elstu máldögunum eru á hraunjaðrinum, sem víðast er skammt utan við 20 m hæðarlínuna (sbr. kort II), og hafa ber í huga, einkum með reynslu af Skaftáreldum, að myndun svo mikilla hrauna sem Skaftáreldahrauns og Landbrotshrauns verður til þess að græða upp sandauðnir framundan og fram með þeim og auka gróðursæld þeirra svæða, sem þar voru gróin fyrir. Þessu veldur m.a. það, að ylur er í því vatni, sem undan slíkum hraunum rennur, um ára- og jafnvel áratuga skeið eftir myndun þeirra, og síðar verða það kaldavermsl, sem undan þeim koma. Sveinn Pálsson getur þess í dagbók sinni frá 1793, hversu mjög silungsveiði jókst í vötnum undan Skaftárelda- hrauni í Meðallandi fyrstu árin eftir Skaftárelda og hve gróðursæld varð mikil.58 Saga byggðar á Brunasandi, sem séra Gísli Brynjólfsson hefur rakið,59 er fróðleg í þessu sambandi. Brunasandur var auðn að langmestu þegar Skaftár- eldahraunið brann, en ekki leið nema hálf öld þar til fyrsta býlið, Orrustu- staðir, reis við jaðar hraunsins og brátt bættust fleiri við bæði við hraunjaðar-
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180

x

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Árbók Hins íslenzka fornleifafélags
https://timarit.is/publication/97

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.