Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Volume

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Page 30

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Page 30
34 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS flestum fremur, með aðferð til að finna menjar eldgosa í iskjörnum úr Grænlandsjökli og öðrum gaddjöklum. í eldgosum berst meira eða minna af gasi, einkum brennisteinssamböndum og kolsýru, upp í lofthjúp jarðar og dreifist aðallega sem móðumyndandi ördropar (aerosol), er smámsaman ber- ast aftur til jarðar. Þar sem móðan sest, eða rignir niður, á jökla eykur hún rafmagnsleiðni yfirborðslags hjarnsins, sem síðar breytist í ís, og það er þessi leiðni, sem Hammer mælir og fær samtímis allgóða vitneskju um stærð gosanna. Nú hafa árleg lög í Grænlandsjökli verið aldursákvörðuð með öðrum aðferðum, svo að ekki skakkar nema einu til örfáum árum síðustu 1-2 árþúsundin og þetta gildir einnig um menjar eldgosanna. Eitt af allra fyrstu gosunum, sem Hammer fann menjar um í Grænlandsjöklinum, var gosið í Lakagígum 1783 og sker það sig mjög úr öðrum gosum varðandi stærð, svo sem vænta mátti. Þar eð Eldgjárhraunið er svipaðrar stærðar og Skaftárelda- hraunið leitaði Hammer í ískjörnunum fyrir beiðni undirritaðs að gosi svipaðrar stærðar og Skaftáreldar, frá öldunum næstu fyrir og eftir 900,55 og fann eitt og aðeins eitt svipaðrar stærðar, frá árinu 934.56 Skv. þessu má nú telja öruggt, svo vart skakkar meira en einu ári til eða frá, að Landbrotshraun og etv. Eldgjárhraunið allt, sé frá árinu 934. Athyglisverð í þessu sambandi eru þau ummæli séra Jóns Steingrímssonar, að stórhlaup hafi komið undan Mýrdalsjökli 934.57 Um það atriði og önnur ártöl varðandi eldgos í skrifum séra Jóns verður fjallað í annari ritsmíð. Það kann að þykja ólíklegt, að bæir hafi verið reistir á Landbrotshrauninu þegar á 11. eða 12. öld ef hraunið rann árið 934, sem sé, að það hafi verið álíka gamalt, eða jafnvel nokkru yngra en Skaftáreldahraunið nú er, þegar farið var að reisa bæi á því. Þess er þá að geta, að býlin sem nefnd eru í elstu máldögunum eru á hraunjaðrinum, sem víðast er skammt utan við 20 m hæðarlínuna (sbr. kort II), og hafa ber í huga, einkum með reynslu af Skaftáreldum, að myndun svo mikilla hrauna sem Skaftáreldahrauns og Landbrotshrauns verður til þess að græða upp sandauðnir framundan og fram með þeim og auka gróðursæld þeirra svæða, sem þar voru gróin fyrir. Þessu veldur m.a. það, að ylur er í því vatni, sem undan slíkum hraunum rennur, um ára- og jafnvel áratuga skeið eftir myndun þeirra, og síðar verða það kaldavermsl, sem undan þeim koma. Sveinn Pálsson getur þess í dagbók sinni frá 1793, hversu mjög silungsveiði jókst í vötnum undan Skaftárelda- hrauni í Meðallandi fyrstu árin eftir Skaftárelda og hve gróðursæld varð mikil.58 Saga byggðar á Brunasandi, sem séra Gísli Brynjólfsson hefur rakið,59 er fróðleg í þessu sambandi. Brunasandur var auðn að langmestu þegar Skaftár- eldahraunið brann, en ekki leið nema hálf öld þar til fyrsta býlið, Orrustu- staðir, reis við jaðar hraunsins og brátt bættust fleiri við bæði við hraunjaðar-
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180

x

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Árbók Hins íslenzka fornleifafélags
https://timarit.is/publication/97

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.