Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Síða 68

72
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
18. öld. Hún er í tíu liðum og nær yfir 3-4 meðalsiður, en naumast er ástæða
til að prenta alla þá latínu hér. Innihaldið líkist raunar því, sem haft var yfir,
þegar skírnarvatn var vígt fyrrum, og er mikið um særingar á móti Þeim
Vonda.
Þessi athöfn virðist lengi vel hafa verið framin eftir því sem tilefni gafst og
óskir komu fram. En um 1400 kemst sú breyting á að tengja hina Miklu Bless-
un við ákveðna daga í kirkjuárinu. Helstir þeirra eða algengastir voru kross-
messa á vori, þrenningarhátíð, þrettándinn, upphaf langaföstu, ,,in ieiunio“,
og páskar.27
Þegar los komst á helgisiðina kringum siðaskiptin, snerist þessi vatnsdreif-
ingarathöfn víða upp í gamanmál, unglingar tóku að skvetta vatni á fólk, kaf-
færa hver annan í brunnum og margt fleira í þeim dúr.28
Fátt er vitað um þvílíkar vatnsvígslur hér á landi, og er nú sem oftar, að rit-
aðar heimildir frá 15. öld eru harla fáskrúðugar. En miðað við þróunina úti í
Evrópu og hin miklu skipti okkar við Þjóðverja og Englendinga á þeirri öld og
framan af hinni næstu, væri þess ekki síst að vænta, að einmitt þá hefðu
angaliur slíkra siða borist hingað og tekið á sig einhverja mynd. Vitað er, að
Hamborgarar höfðu kirkju í Hafnarfirði á 16. öld og þó líklega þegar fyrir
1500, og voru þar haldnar guðþjónustur og önnur embættisverk unnin fyrir
kaupmenn og skipverja, meðan þeir lágu hér við frá vori til hausts.29
í áðurnefndri ritgerð Odds biskups Einarssonar er getið um vígslu vatns og
dreifingu þess utan kirkju og á heimilum í sambandi við sunnudag og gang-
daginn (gagndaginn) eina:
,,Vatn var vígt hvern einn sunnudag, en ekki á öðrum helgum dögum, og
bar fólkið heim frá sóknarkirkjunni hvern sunnudag það vígða vatnið úr
vatnspottinum í könnum, koppum, staupum, hornum etc., því vatnspotturinn
var settur fram yfir kórsdyr, að hver mætti hafa þar af sem vildi, og stökktu
þeir þessu vatni um sín hús, þá þeir komu heim.
Á gagndaginn eina, sem var miðvikudagurinn fyrir uppstigningardag, var
haft það embætti sem aldri var haft endranær: var þá gengið kringum tún-
garða, fyrst frá kirkjudyrum í þá átt sem miðsmorguns átt er, svo um kríng
allt í náttmála átt, þaðan réttsýnis til kirkju aptur; var borið vígt vatn undan,
og upphalds stika, en í engum var prestur þá messuklæðum, utan litlar stólur
á hálsi og bera handbók sína; stóð sinn kross i hverri átt á túngörðum, í miðs-
morguns stað, dagmála, hádegis, miðmunda, nóns, miðsaptans, náttmála
stað; ekki var þá súngið utan það prestur las sjálfur, en allt fólk gekk með
honum, og þetta var gjört á hverju byggðu bóli, þó prestur væri ekki, því
prestur bauð hann, og skipaði fólki (á sunnudaginn fyrir) svo að gjöra, að lesa
sín fræði og bænir sem það kynni, og bífala sig guði.“30
Oddur biskup var reyndar ekki 'fæddur fyrr en 1559, en helsti heimildar-