Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1946, Blaðsíða 63

ÍSLENZK LEIKRIT 1645 — 1946
63
Dönsk þýðing á Liber Belial (Belialsþætti) er til frá 1589 eftir organista í Málmey,
Thomas Bergeman. Handritið er í Karen Brahes bókhlöðu nr. 56, og uppskrift af
þeirri þýðingu er í Ríkisskjalasafninu í Osló, þar nr. 19 fol. Sænsk þýðing er prentuð
í „Tvá outgivna svenska mysterier“ (Stockholm 1864), útgefin af Klemming og heitir
þar: Belial ex Inferno egrediens conqueriter etc. Þessi sænska þýðing er eftir allt ann-
arri leikgerð af Liber Belial en hinn íslenzki Belialsþáttur, auk þess nær hún mjög
skammt, aðeins fyrstu atriði leiksins. Dönsku þýðinguna hef ég ekki séð, en þar sem
hún er gerð röskum mannsaldri áður en Björn Snæbjörnsson byrjar nám í Höfn og
önnur þýðing dönsk er til frá svipuðum tíma (tilgreind bls. 475 nr. 310 í Biblioteca
Rostgardiana), er ekkert því til fyrirstöðu, að Björn hafi kynnzt leiknum á námsár-
unum. Um sýningar á leiknum er lítið vitað. Mjög athyglisverðar og nákvæmar leið-
beiningar um leiksvið og hreyfingar leikenda í Belialsþætti gætu bent til þess, að þessi
gerð leiksins hafi verið höfð til sýningar erlendis. Um sýningu á Ludus de Bellyale er
vitað í Aberdeen 1471 (E. K. Chambers: English Litterature at the Close of the
Middle Ages). Hvort leikurinn hefur verið sýndur í Kaupmannahöfn meðan Björn Snæ-
björnsson var þar, veit ég ekki, en á námsárum hans (1634) var sýndur þar ineð mikl-
um tilfæringum annar leikur af svipaðri gerð: Tragoedia von den Tugenden und Lastern.
Alkunnugt er, að leikrit voru mjög mikið notuð við kennslu í latínuskólum á sið-
bótaröldinni. Að svo hafi einnig verið í latínuskólum hér á landi er vafalaust. Til
vitnis um það er kennslubók með sex leikritum eftir Terentius, sem nú er í Landsbóka-
safni, en verið hefur í eigu allra sona Þorláks Skúlasonar biskups og á gangi í Hóla-
skóla 1647—1662. Af ofaníkroti i bókina, útleggingum málshátta og athugasemdum
skólapilta út á blaðsíður bókarinnar má ráða, að bókin hefur verið mikið notuð. Er-
lendis létu skólameistarar sér ekki nægja að láta pilta sína flytja latnesku leikritin ein,
þeir sömdu jafnvel sjálfir leikrit á móðurmálinu eða þýddu leikrit og fengu skóla-
piltum í hendur. Ef til vill hefur þetta fordæmi vakað fyrir skólameistaranum í Skál-
holti, ef Belialsþáttur er þaðan runninn.
Næsta leikrit að aldri til er frá því um 1700. Það er Samtal stallsystranna Barböru
og Agötu, þýtt úr dönsku að því er segir í einni uppskriftinni. Árni Magnússon fékk
að láni eintak af þessari þýðingu frá nafngreindum manni í ágústmánuði 1711, og
er ekki farið að skila handritinu enn til Landsbókasafnsins, hvað sem síðar verður,
en meðan það er ekki gert, er seint um vik að bera saman uppskriftirnar. Eftir yngri
uppskriftunum, sem báðar eru frá því hér um bil 1760, verður samtalið rakið til þýzkr-
ar fyrirmyndar: Dialogus duarum sororum og er frá 16. öld. Ymis fleiri samtöl, eins
og: Samtal meistara og lærisveins, Samtal Salomons konungs og Markólfs narra, Sam-
tal millum eins reisandi manns og forfeðranna Adams og Nóa, allt þýtt, eða: Samtal
Rögnvalds Ráðspakssonar á Mærðar-Núpi, hreppstjóra í Aleyðuhrepp, og Skraffinns
Auðunssonar, bóndans frá Mauralóni (frumsamið 1812), hafa ekki verið tekin í
skrána og heldur ekki eintöl eins og þýðing síra Hjörleifs Þórðarsonar á Heimskunn-
ar hrósan eftir Erasmus frá Rotterdam eða frumsamin eins og: Lof lyginnar eftir Þorleif