Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Side 221

GUÐSPJALLABÓK ÓLAFS HJALTASONAR
217
Guðspjallið er sama og á 5. sd. e. páska (scl. í gagndagaviku), Jóh. 11: 23b-30
„tilgjört“ í Guðspjallabókinni. Að loknum lestri guðspjalls skal syngja: Gud faudur
oc son med helgum anda. Þetta upphaf minnir mjög á þýðingu Gísla biskups: Guð
faðir og son og þann heilagi and., 12. sálmurinn í kveri hans. Sá sálmur er þýðing
á sálmi Lúters: Nun freut euch lieben Christen gemein.
Því næst er predikun, þar sem sami texti er lagður út. Að henni lokinni er sungin
litanían, og guðsþjónustunni lyktar á venjulegan hátt.
Upphöfin, sem ættu að finnast í Sálmabókinni, voru 6 að tölu eins og áður getur.
Við þau bætast úr heitbréfinu önnur 7. Væntanlega má bæta litaníunni við sem 8.
upphafi. Yrðu upphöfin þá 14 að tölu.
Sé það rétt, að framangreind upphöf séu úr hinni týndu sálmabók, mætti nokkru
frekar álykta um gerð hennar. Annaðhvort hefur hún verið venjuleg sálmabók eða
þá sambland af sálmabók og grallara. Úr því að introitar, litanía, alleluia og tractus
eru nefnd, þá er síðari tilgátan líklegri. Þegar Sálmabók Guðbrands 1589 og Grall-
arinn 1594 eru grandskoðuð, þá er margt, sem bendir til þess, að leifar Sálmabókar
Olafs leynist í þeim báðum. Niðurstöðuna um grallaraform styðja og ummæli Arn-
gríms lærða í Crymogaea.
Úr þessu verður vitanlega ekki hægt að skera til fulls, fyrr en a. m. k. tvö ákveðin
handrit hafa verið grandskoðuð.
Ólafur hiskup virðist hafa reynt að útrýma latinusöngnum að svo miklu leyti sem
hægt var. En eins og kunnugt er varð Guðbrandur biskup að auka hann smám saman
aftur. Yfirleitt er hér reynt að afmá alla kaþólsku. Bréfið er t. d. dagsett, eins og vér
gerum, en ekki miðað við kirkjuárið, sem þá var tíðast.
Ólafur hiskup virðist hafa verið einlægur siðhótarmaður og beint allri orku sinni
að hinum andlegu viðfangsefnum, en látið veraldlega umsýslan sitja á hakanum.
Auk þess lendir hann milli Jóns biskups Arasonar og Guðbrands biskups Þorláksson-
ar, og það veldur því, að hann kemst síðar en skyldi fram í birtuna. En það er eng-
in ástæða til þess að gera minna úr honum en t. d. Gísla biskupi Jónssyni. Guð-
brandur hefur ekki kunnað að meta hann. Það er auðséð bæði af þögninni og hin-
um fáu, heldur lítilsvirðandi orðum, sem hann fer um hann. Ólafur biskup hafði
heldur skömm á jarðabraskinu, sem fylgdi umráðum stólsins, en það var hins vegar
yndi Guðbrands og raunar Jóns Arasonar einnig. Guðbrandur hefði vel mátt henda
á fyrirrennara sinn sem forvígismann hins nýja siðar og þakka honum ýmislegt, sem
hann fékk upp í hendurnar frá honum. Því forvígismaður var hann óneitanlega, ein-
lægur umbótamaður. Það skyldi þó aldrei vera, að það hafi verið Guðbrandur, sem
kom því orði á Ólaf, að hann væri lítt lærður, af því að Ólafur reyndi sumpart að
halda í það, sem gott var úr hinum gamla sið, cg skapa íslenzka siðbótarstefnu eftir
fleiri fyrirmyndum en Lútersstefnu? Sbr. það, sem segir á undan um forlög hans
að Guðspjallabókinni og meðferð á þeim. Þóttist Guðbrandur lærðari í tungumál-
um og lútersku?