Morgunblaðið - 31.03.2001, Blaðsíða 32

ERLENT
32 LAUGARDAGUR 31. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ skapa evruna var byltingarkennd
nýjung í Evrópusambandi, hvers eðli
er frekar að þróast hægt og rólega,
og Efnahags- og myntbandalagið
vakti umræðu um alla álfuna og út yf-
ir hana. Áform um nýja varnarmála-
stefnu ESB hafa hins vegar ekki not-
ið mikillar athygli fram að þessu. En
þetta hefur breytzt. Bandaríkjamenn
spyrja æ oftar: „Hvers vegna að
standa í þessu?“ og benda á það hve
skilvirkt batterí Atlantshafsbanda-
lagið sé. Evrópumenn eiga oft í erf-
iðleikum með að finna svör við slíkum
spurningum, að hluta til vegna þess
að það er ekkert eitt svar til við þeim.
Fyrir þá sem trúa á nánari sam-
runa í Evrópu er eflt samstarf á sviði
varnarmála augljóslega eftirsóknar-
vert. Aðrir leggja áherzlu á hið hag-
nýta og benda á að aðildarríki ESB
geti fengið miklu meiru áorkað á sviði
utanríkis- og varnarmála með því að
leiða saman hesta sína frekar en að
húka hver í sínu horni. Þessir nytja-
hyggjumenn vísa til þess, að áskor-
unum utan frá fer sífjölgandi – á
Balkanskaga, í Miðausturlöndum,
Afríku og víðar – og þær kalla á sam-
ræmd viðbrögð.
Þriðja röksemdin, sem einkum er
haldið á lofti af frönskum Gaullistum
og sér í lagi vinstrisinnum í megin-
landsríkjum ESB, gengur út á að
Evrópa þurfi á eigin utanríkis- og
varnarmálastefnu að halda til þess að
komast undan yfirráðum Banda-
ríkjamanna. Slík and-bandarísk sjón-
armið eru þó ekki mjög útbreidd.
Stuðningsmenn sameiginlegrar ut-
anríkis- og varnarmálastefnu ESB
sjá fyrir sér að Evrópa sem fær er
um að sjá um eigin varnir sé Banda-
ríkjunum betri bandamaður.
Óvissu og efasemda hefur nú orðið
vart vegna þess hve óljóst er hvaða
verkefnum hinar áformuðu hrað-
sveitir ESB muni gegna í raun, en
áformin um að koma þeim á fót eru
lykilatriði í þróun hinnar sameigin-
legu varnarmálastefnu. Hraðsveitun-
um mun ætlað að vera færar um að
sinna svokölluðum „Petersberg-
verkefnum“. En að koma á friði, sem
er eitt þessara verkefna, gæti náð yf-
ir vítt svið, allt frá verkefnum á borð
við Alba-leiðangurinn árið 1997, þeg-
ar Ítalir fóru fyrir 6.000 manna her-
liði sem ætlað var að koma böndum á
stjórnleysi í Albaníu, til inngrips í
vopnuð átök eins og þegar skæru-
liðar í Sierra Leone sóttu að friðar-
gæzluliðum Sameinuðu þjóðanna eða
umfangsmeiri hernaðaraðgerða eins
og í Persaflóastríðinu 1991. Vegna
þess að allar ríkisstjórnir í ESB vita,
að Evrópa muni um fyrirsjáanlega
framtíð ekki vera fær um að fram-
kvæma annað en mjög takmarkaðar
hernaðaraðgerðir, er lítið vit í að eyða
miklu púðri í að skilgreina hvernig
hraðliði ESB verði beitt.
Bandaríkjamenn ættu að fagna
hinu vaxandi vægi og ábyrgðartil-
finningu Evrópu sem endurspeglast í
hraðliði ESB. Vissulega er það rétt,
að hlutverk Bandaríkjanna í NATO –
þessu snilldarverkfæri sem gagnast
Bandaríkjunum, með blessun Evr-
ópu, til stofnanabundinna áhrifa yfir
„gömlu álfunni“ – myndi minnka. Því
að NATO yrði bandalag þar sem tvö
stórveldi í stað eins stórs og 18 minni
bandamanna myndu samhæfa stefnu
og viðbrögð við hættuástandi. Ávinn-
ingurinn sem hér er í húfi er miklu
meiri en þau óþægindi sem þetta
gæti skapað athafnasvigrúmi Banda-
ríkjanna.
Styrkt geta Evrópu á þessu sviði
myndi gera Bandaríkjamönnum
kleift að láta bandamenn sína um að
sjá um ýmis vandræðamál í og í
kringum Evrópu. Aukinheldur mun
aukið varnarhlutverk ESB minnka
þrýstinginn á NATO að taka inn ríkin
í Mið- og Austur-Evrópu sem sækj-
ast eftir aðild. Evrópusamband, sem
er umhugað um eigin varnir, án þess
þó að bjóða upp á jafnsterkar örygg-
isskuldbindingar og NATO, býður
umsóknarríkjunum möguleikann á
að tilheyra sönnu öryggisbandalagi.
Það sem meira máli skiptir þó er sú
staðreynd, að sköpun sameinaðrar og
frjálsrar Evrópu er stærsti sigur
bandarískrar utanríkisstefnu síðast-
liðinn aldarhelming. Til þess að full-
gera það stefnumið verður Evrópu-
sambandið að verða fullþroska
gerandi í alþjóðakerfinu.
Því eru þær áskoranir sem Banda-
ríkin standa frammi fyrir vegna sam-
eiginlegrar varnarmálastefnu ESB
fyrst og fremst sálfræðilegs eðlis. Í
Evrópu snúast þessar áskoranir um
vilja og pólitíska forystu, sem ekki er
hægt að vænta að nefndir skili.
Hér leggjum við til nokkrar stofn-
ana- og stefnubreytingar, þar á með-
al:
 að sameina starf Chris Pattens,
sem fer með utanríkismál í fram-
kvæmdastjórn ESB, og Javiers Sol-
ana, sérlegs fulltrúa ESB í utanríkis-
og öryggismálum, svo að ESB geti
mælt einni röddu á þessu sviði;
 að auka vægi hinnar nýstofnuðu
stjórnmála- og öryggismálanefndar í
Brussel, til að draga saman milli-
ríkja- og yfirþjóðlegar hliðar utanrík-
ismála ESB;
 að setja samræmt markmið um
útgjöld til varnarmála í öllum aðild-
arríkjum ESB, þar sem þau skuld-
byndu sig öll til að verja að minnsta
kosti 2% af vergri þjóðarframleiðslu
til málaflokksins, og fjórðungur varn-
armálaútgjaldanna fari í kaup á
vopnabúnaði og rannsóknir og þróun
í varnarmálaiðnaði;
 að eyrnamerkja hluta ESB-
fjárlaganna varnarmálum, til að fjár-
magna sameiginleg verkefni, búnað
og vígbúnaðaráætlanir;
 að stofna sérstakan eftirlitshóp
hernaðarskipuleggjenda, sem ættu
sér sínar bækistöðvar innan skrif-
stofu ráðherraráðs ESB, til þess að
samhæfa ráðgjöf til ríkisstjórna sem
ætti að hvetja þær til að bæta hern-
aðargetu hvers aðildarríkis.
Völd til að stofna til bandalaga,
þrýsta á ríkisstjórnir að standa við
umsamda fresti, safna stuðningi við
ákveðnar aðgerðir eða taka á sig sök
fyrir mistök, verður að koma frá
hinni hefðbundnu uppsprettu póli-
tískrar forystu, þjóðríkinu. Þar sem
ekkert eitt þjóðríki ESB getur veitt
þá afgerandi forystu sem Bandaríkin
gegndu á dögum kalda stríðsins
verða Bretland, Frakkland og Þýzka-
land að axla þetta hlutverk í Evrópu.
Ef eitt þeirra skyldi vera mótfallið til-
teknum aðgerðum myndi slíkt ónýta
samheldni og trúverðugleika hvers
konar aðgerða af hálfu ESB. En séu
þessi þrjú ríki samstiga um að grípa
til aðgerða má slá því föstu að þau
muni endurspegla vilja flestra, ef
ekki allra annarra aðildarríkja ESB.
Að tilheyra þessu þríeyki felur
ekki í sér vald til að gefa öðrum skip-
anir heldur ábyrgðina á að veita for-
ystu. Takist þessum þremur ekki að
komast að samkomulagi um hvernig
skuli bregðast við ef hættuástand
kemur upp mun Evrópa í heild halda
að sér höndum; sé þríeykið samstiga
mun öll Evrópa axla ábyrgð. Bretar,
Frakkar og Þjóðverjar verða því að
byrja að hugsa um ESB sem heild,
bera mestu byrðarnar og taka á sig
mestu áhættuna. Forysta þeirra
verður að vera óformleg, gegnsæ og
opin öðrum. Því miður er, eins og
sakir standa, ekkert þessara landa
tilbúið til að taka á sig þessi verkefni,
sem enginn er öfundsverður af en
einhver verður þó óhjákvæmilega að
sinna. En skuldbinding þeirra við
hina hernaðarlegu byltingu Evrópu
mun örugglega færa þau nær því að
uppfylla þessi verkefni.
Hernaðar-
bylting
Evrópu
Reuters
Spænski herinn efndi í vikunni til æfinga með nýja gerð af léttum skriðdrekum er nefnast Pizarro í Cerro Mur-
iano-herstöðinni, skammt frá Cordoba. Höfundar leggja til að ESB-ríki auki samstarf um vopnakaup.
eftir Gilles Andréani,
Christoph Bertram og
Charles Grant
Gilles Andréani stýrði áætlanastarfs-
liði franska utanríkisráðuneytisins
frá 1995 til 1999; Christoph Bertram
er forstöðumaður Stiftung Wissen-
schaft und Politik, stærstu rann-
sóknastofnunar Þýzkalands í al-
þjóðamálum; Charles Grant er
forstöðumaður brezku rann-
sóknastofnunarinnar Centre for
European Reform.
Styrkt geta Evrópu á
þessu sviði myndi
gera Bandaríkjamönn-
um kleift að láta
bandamenn sína um
að sjá um ýmis vand-
ræðamál í og í kring-
um Evrópu.
© Project Syndicate
ALLIR 18 sem um borð voru fórust þegar Gulfstream III
einkaþota fórst í lendingu á flugvellinum í Aspen í Color-
ado-ríki í Bandaríkjunum í fyrrakvöld. Snjókoma og þoka
var á þegar slysið varð.
Talsmaður bandaríska flugmálaeftirlitsins, FAA, stað-
festi við CNN sjónvarpsstöðina að þotan hefði hrapað um
klukkan sjö að staðartíma á fimmtudagskvöld eða um tvö
aðfaranótt gærdagsins að íslenskum tíma. Þrír voru í
áhöfn og 15 farþegar.
Ekki er vitað hvað olli slysinu, og ekki barst neyðarkall
frá vélinni áður en hún fórst. Að sögn flugmanna getur
verið vandasamt að lenda á vellinum við Aspen, jafnvel í
góðu veðri. Vegna landslagsins þarf aðflug að flugvell-
inum að vera mjög bratt.
Þotan var í leiguflugi og lagði upp frá Burbank í Kali-
forníu og lenti í Los Angeles, þar sem farþegar gengu um
borð, áður en lagt var upp til Aspen, sem er vinsæll skíða-
staður í Klettafjöllunum. Fyrirtækið Avjet sá um rekstur
hennar, en það veitir mörgum fyrirtækjum og fólki í
skemmtanaiðnaðinum þjónustu. Framkvæmdastjóri Avj-
et vildi ekker segja um það hvort þekkt fólk hafi verið
meðal farþega.
Samkvæmt upplýsingum frá flugturninum var þotan í
lendingu í sjónflugi. Um 20 mínútum áður en hún átti að
lenda minnkaði skyggni á svæðinu verulega. Bandaríska
samgönguöryggisráðið, NTSB, sagði að svo virtist sem
þotan hafi rekist í hæðardrag skammt frá flugbrautar-
enda. Hefðu flugritar vélarinnar fundist í gærmorgun.
18 fórust
í Aspen
AP
Flak þotunnar á slysstað við flugvöllinn í Aspen.
Denver. AFP, Reuters. SVÍAR unnu að því að koma sér
upp kjarnorkuvopnum allt frá lok-
um síðari heimsstyrjaldarinnar og
fram til ársins 1970, samkvæmt
skýrslu sem samin var fyrir
sænsku kjarnorkueftirlitsnefndina
(FOA) og birt var í gær.
Höfundur skýrslunnar er Thom-
as Jonter, prófessor í stjórnmála-
fræði við háskólann í Uppsölum.
Hann segir að rannsóknir sínar
hafi leitt í ljós að sænski herinn
hafi óskað eftir leyfi frá FOA til að
hefja undirbúning að smíði kjarna-
vopna innan tveggja vikna frá því
að Bandaríkjaher varpaði kjarn-
orkusprengju á japönsku borgina
Hiroshima í ágúst 1945.
Í skýrslunni kemur fram að
sænski herinn staðhæfði árið 1954
að nauðsynlegt væri að búa yfir
kjarnorkuvopnum til að verja
stöðu Svíþjóðar sem óháðs ríkis.
Frá þeim tíma og fram til 1960 föl-
uðust Svíar ítrekeftir slíkum vopn-
um frá Bandaríkjamönnum, án ár-
angurs.
Jonter sagði á fréttamannafundi
í Stokkhólmi í gær að Svíar hefðu
búið yfir tækniþekkingu og plútóni
til að smíða kjarnavopn frá árinu
1955 og að það hefði tekið þá um
tvö ár að smíða þær 100 skamm-
drægu kjarnaflaugar sem herinn
taldi nauðsynlegar vörnum lands-
ins. Var þá gert ráð fyrir því að
flugherinn og sjóherinn réðu yfir
slíkum vopnum, en einnig var rætt
um að koma upp skotpöllum fyrir
kjarnaflaugar á landi.
Í skýrslunni segir að ýmis
sænsk fyrirtæki hafi komið að
þessum áformum, þar á meðal
orkufyrirtækið ABB, hergagna-
framleiðandinn Bofors og SAAB.
Sænska þingið samþykkti árið
1958 lög sem lögðu bann við smíði
kjarnavopna í landinu. Að sögn
Jonters var þó unnið að þróun
kjarnavopna langt fram á sjöunda
áratuginn. Rannsóknunum var
hætt þegar Svíar undirrituðu al-
þjóðlega samninginn um bann við
útbreiðslu kjarnavopna árið 1968
og endanlega var úti um kjarn-
orkuáformin þegar sænska þingið
staðfesti samninginn tveimur árum
síðar.
Svíar unnu að þró-
un kjarnavopna
Stokkhólmur. Reuters.