Morgunblaðið - 22.10.2005, Qupperneq 28

28 LAUGARDAGUR 22. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
„ÞAÐ sem aldrei er rætt virðist ekki
vera til,“ segir Thelma Ásdísardóttir
á blaðsíðu 215 í frásögn sinni af kyn-
ferðisofbeldi sem hún og systur
hennar fjórar þurftu að þola af hendi
föður síns og fleiri barnaníðinga alla
sína barnæsku og fram á unglingsár.
Nú hefur Thelma rofið þögnina með
afgerandi hætti og bókin sem hefur
að geyma frásögn hennar, skráða af
Gerði Kristnýju, hefur þegar valdið
stormi í íslenskri samfélagsumræðu.
Vonandi mun það ekki reynast
stormur í vatnsglasi heldur leiða til
varanlegra breytinga á málefnum
þolenda kynferðisofbeldis og stöðu
þeirra gagnvart réttarkerfinu jafnt
sem almenningsálitinu. Bókin hefur
alla burði til þess; frásögn Thelmu er
hreinskilin og áhrifarík og texti
Gerðar Kristnýjar er einkar læsileg-
ur og bókin í heild mjög vel upp
byggð. En það sem skiptir kannski
mestu máli er sú staðreynd að hér er
ekki dregin upp svarthvít mynd af of-
beldismanni og fórnarlömbum hans,
heldur tekst þeim Thelmu og Gerði
Kristnýju að draga upp mynd sem er
full af blæbrigð-
um og sýnir les-
endum hversu
óendanlega flókin
tilfinningatengsl
geta verið á milli
misnotaðra barna
og sjúkra feðra
þeirra. Það var
skynsamlegt af
Thelmu að fá
reyndan rithöfund á borð við Gerði
Kristnýju til að skrá frásögn sína, því
Gerður ljær henni stíl sem er fyrst og
fremst einfaldur og skýr en jafn-
framt skáldlegur þar sem slíkt á við.
Vissulega er sú mynd sem Thelma
dregur upp af föður sínum hreint út
sagt skelfileg og allt að því óskilj-
anleg þeim sem ekki hafa reynslu af
slíkum málum. Siðblindan og
grimmdin sem hann sýnir dætrum
sínum virðist benda til þess að geð-
læknirinn sem úrskurðaði hann geð-
villtan (psychopat) hafi haft á réttu
að standa. En Thelma lýsir mörgum
öðrum hliðum föður síns: Hún lýsir
loftkastalasmiðnum og draum-
óramanninum sem dreymdi um
frægð og frama en nennti aldrei að
leggja neitt á sig; hún lýsir alkóhól-
ista og ofbeldismanni sem var svo
mikið jólabarn að hann fór í bindindi
bæði á áfengi og ofbeldi yfir hátíðir
og jós gjöfum yfir dætur sínar; hún
lýsir manni með sjúklega drottn-
unargirni; hún lýsir manni sem varð
sem átta ára drengur fyrir hrotta-
legri nauðgun og tvisvar síðar á ung-
lingsaldri; og hún lýsir förnum,
brjóstumkennanlegum manni, dauð-
vona af ólifnaði og krabbameini.
Eins og mikið hefur verið rætt í
fjölmiðlum síðan bókin kom út eru
það ekki bara afhjúpanirnar á hinu
óhugnanlega ofbeldi sem vekja óhug
heldur ekki síður sú nöturlega stað-
reynd að enginn gat komið stúlku-
börnunum og móður þeirra til hjálp-
ar þótt það væri á margra vitorði
hvað var á seyði innan veggja heim-
ilisins. Ef þessi bók verður til þess að
vekja fólk til vitundar um samfélags-
lega ábyrgð þeirra gagnvart öllum
börnum og velferð þeirra er til mikils
unnið.
Þótt bókin beri titilinn Myndin af
pabba er satt að segja önnur og mun
áhrifaríkari mynd sem einnig teikn-
ast upp í verkinu og það er myndin af
Thelmu sjálfri. Frásögn Thelmu er
kannski lokapunkturinn á margra
ára ferli sem hófst þegar hún steig
sín fyrstu spor inn fyrir veggi Stíga-
móta. Hroðaleg er lýsing hennar á
því hvernig hægt er að brjóta niður
barn þannig að það fyllist sjálfsfyr-
irlitningu, sjálfseyðingarhvöt og
sjálfshatri sem lamar einstaklinginn
til frambúðar ef ekkert er að gert.
Heiðarleg er lýsing hennar á hægum
batanum eftir að hún komst í kynni
við Stígamótakonur. Aðdáunarverð
er lýsing hennar á því hvernig hún
lærir smám saman að byggja upp
sjálfsmynd sína og skoða fortíðina
með öllum hennar skelfingum af yf-
irvegun og þroska – og kannski er
það eftirminnilegasta mynd bók-
arinnar: Myndin af Thelmu eins og
hún er í dag: Hamingjusöm móðir,
hugrökk og stolt kona: Kona ársins.
Myndin af
Thelmu
BÆKUR
Endurminningar
Gerður Kristný. Vaka-Helgafell 2005,
232 bls.
Myndin af pabba. Saga Thelmu
Soffía Auður Birgisdóttir
Gerður Kristný
segir hún og segir hreyfingar verks-
ins minna dálítið á hreyfingar velti-
dúkkna, hinna gömlu leikfanga.
„Nema að verkið vaggar aldrei mjög
mikið – það er að segja nema þegar
Vesúvíus tekur sig til,“ segir hún og
hlær.
Kringlan mun standa á stórri plötu
úr grágrýti, sem á eru greypt nöfn
allra virkra eldfjalla á jörðinni á sögu-
legum tíma, sem eru nokkur hundruð
og þar af nokkur íslensk. „Ég er að
vinna með þá hugmyndafræði að
jörðin sé ein heild, ein vera, og að eld-
virknin sé eitt heildstætt kerfi þótt
VERK eftir myndlistarmanninn Rúrí
verður sett upp í nýju skúlptúrsafni á
Ítalíu, Creator Vesevo, sem opnað
verður hinn 29. október næstkom-
andi. Safnið stendur úti undir berum
himni í hlíðum eldfjallsins Vesúvíus-
ar, í útjaðri borgarinnar Ercolano
sem er nágrannaborg hinnar fornu
Pompei.
Um nýtt verk er að ræða úr smiðju
Rúríar, sem gert er sérstaklega fyrir
safnið og mun að líkindum koma til
með að heita Terra Vivax. „Það hafa
verið fengnir tíu listamenn víðsvegar
að úr heiminum til að gera verk fyrir
þennan stað,“ segir Rúrí. „Öll verkin
eru unnin í basalt, sem er líkt ís-
lensku grágrýti, og hefur runnið úr
Vesúvíusi. Það er dálítið skemmtileg
flétta; á þessu svæði hefur Vesúvíus
eyðilagt margt með sköpun sinni, en
þarna í safninu eru mennirnir að um-
skapa úr hrauninu og færa Vesúvíusi
til baka. Þetta er dálítið skemmtileg
hugsun í þessu, með þetta flæði.“
Nöfn virkra eldfjalla
Að baki verki Rúríar sjálfrar liggja
pælingar um jörðina sem eina heild.
„Um er að ræða kringlu, sem er um
tveir metrar í þvermál og 1,2 metrar
á hæð, sem hægt er að láta vagga
þótt hún sé um fimm tonn að þyngd,“
það skiptist niður á mismunandi
svæði á jörðinni. Því svipar til þess að
líkami okkar skiptist í ýmis líffæri og
útlimi, eða þannig lít ég á þetta,“ seg-
ir hún.
Rúrí ætlar að vera viðstödd opn-
unina sem fram fer hinn 29. október
og verður þá í hópi hinna tíu mynd-
listarmanna sem verk eiga á sýning-
unni, en þeir koma frá ýmsum lönd-
um. „Þetta eru þekktir listamenn og
ég kannast við sum nöfnin, en önnur
ekki. Og að sjálfsögðu er ég eina kon-
an, en það er nú bara venjan, því mið-
ur,“ segir hún að síðustu.
Myndlist | Útilistaverk eftir Rúrí sett upp í Ercolano á Ítalíu
Vaggar þegar
Vesúvíus tekur sig til
Tölvugerð skissa af verki Rúríar, Terra Vivax.
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is SAMBAND íslenskra myndlist-
armanna tekur ekki afstöðu til
þess hvort myndlistarmenn eigi að
taka þátt í samkeppni Landsvirkj-
unar um sköpun listaverks við
Kárahnjúkavirkjun eða ekki.
Löng hefð er fyrir því að
Landsvirkjun feli listamönnum að
skapa verk við virkjanir landsins
eftir samkeppni þar um, en heitar
umræður um málið urðu á Les-
bókarþingi fyrir rúmri viku.
Margir listamenn hafa lýst sig
andsnúna virkjunarframkvæmd-
unum.
Áslaug Thorlacius, formaður
SÍM, sagði í samtali við Morg-
unblaðið í gær að félagið væri
ekki vettvangur fyrir nátt-
úruvernd. „Hins vegar er það al-
veg ljóst að mjög margir fé-
lagsmenn í SÍM og allavega sumir
stjórnarmenn hafa sterkar skoð-
anir á málinu. Sem einstaklingur
er ég sjálf í Náttúruverndarsam-
tökunum, en á þessum vettvangi, í
fagsamtökum myndlistarmanna,
get ég ekki tekið afstöðu. Hvar
ættum við þá að setja mörkin?
Hefðum við þá til dæmis ekki átt
að taka þátt í samkeppni vegna
Vatnsfellsvirkjunar? Þyrftum við
þá ekki líka að taka sambærilega
afstöðu til allra annarra fyr-
irtækja og stofnana sem kjósa að
halda samkeppni um gerð lista-
verka í samræmi við reglur SÍM?
Mér finnst það verða að koma
til kasta ein-
stakra myndlist-
armanna að
ákveða fyrir
sjálfa sig hvort
þeir taka þátt í
samkeppninni
eða ekki.“
Áslaug segir
Landsvirkjun á
meðal þeirra
fyrirtækja í landinu sem hvað oft-
ast hafi efnt til samkeppni af þess-
um toga, og að fyrirtækið hafi tek-
ið mið af samkeppnisreglum SÍM
þar að lútandi. Á þeim grunni hafi
mörg listaverk orðið til við ís-
lenskar virkjanir. „Það er bara
ekki á verksviði samtakanna að
taka afstöðu í svona máli, þetta
verður fólk að eiga við sína sam-
visku. Um þetta eru skiptar skoð-
anir og til eru þeir myndlist-
armenn sem eru hneykslaðir á því
að samtökin leggi nafn sitt við
samkeppnina. Á meðal markmiða
samtakanna er að stuðla að því að
myndlist verði ríkari þáttur í um-
hverfi okkar og jafnframt að
myndlistarmenn fái sem flest
verkefni og að að þeim sé staðið á
faglegum grunni, hver svo sem
prívatskoðun einstaklinga er á
virkjunarframkvæmdunum við
Kárahnjúka.“
Þorsteinn Hilmarsson, upplýs-
ingafulltrúi Landsvirkjunar, skrif-
ar grein um málið í Lesbók í dag.
Áslaug Thorlacius
SÍM tekur ekki af-
stöðu til samkeppni
um listaverk við
Kárahnjúka
HALDNIR
verða tónleikar
í Nýheimum,
Menningar-
miðstöð
Hornafjarðar,
á sunnudaginn
kl. 20. Þar
munu píanó-
leikararnir
Þórarinn Stef-
ánsson og Jón
Sigurðsson
leika 4-hent á píanó verk eftir De-
bussy, Barber, Poulenc og Schu-
bert. Flutningur á píanó 4-hent er
ekki algengur hérlendis og vill því
svo til að þetta er hérlendur frum-
flutningur á danssvítu Barbers,
Souvenirs op. 28. Verk frönsku
tónskáldanna Debussys og
Poulencs eru eins ólík og hægt er
en hafa fest sig í sessi sem ein vin-
sælustu verkin í 4-henta flokknum.
Eftir Schubert eru til mörg 4-hent
verk af öllum stærðum og gerðum
en þykir mörgum Fantasía op. 103
eitt albesta verk hans að öllu leyti.
Vinsældir píanósins urðu mjög
miklar strax og það var kynnt til
sögunnar um 1700. Á tæpum 100
árum komu ýmsir spennandi eig-
inleikar hljóðfærisins fram. Þótti
4-hentur flutningur á píanó gefa
mikla möguleika í kennslu og eins
þótti 4-hent spil
gefa rétta um-
gjörð ýmsum
umritunum á
sinfóníum og
kammertónlist.
Mikil eftir-
spurn var eftir
stofutónlist
hvers konar,
tónlist sem
hægt var að
leika sér til
ánægju og skemmtunar og helst
án mikillar fyrirhafnar. Þessari
eftirspurn önnuðu tónskáldin með
því að semja og umrita verk fyrir
þessa hljóðfæraskipan. Nærri öll
þekktustu og mestu tónskáld sög-
unnar lögðu þarna sinn skerf af
mörkum og fyrir vikið er nú til
mjög mikið af 4-hentri píanó-
tónlist.
Jón Sigurðsson og Þórarinn
Stefánsson stunduðu báðir nám við
Tónlistarskólann í Rekjavík og síð-
ar framhaldsnám í Þýskalandi.
Þeir hafa komið fram víða með
ýmsum tónlistarmönnum.
Þessir tónleikar eru samstarfs-
verkefni Félags íslenskra tónlist-
armanna og Menningarmiðstöðvar
og menningarmálanefndar Horna-
fjarðar með styrk frá mennta-
málaráðuneytinu.
Fjórhent á Höfn
Þórarinn
Stefánsson
Jón
Sigurðsson