Morgunblaðið - 22.10.2005, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 22. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
„ÞÖRFIN fyrir líknarmeðferð er
sífellt að aukast svo mikilvægt er
að heilbrigðisyfirvöld á Íslandi
marki sér skýra stefnu um hvernig
þeirri þróun verði best mætt. Ís-
lensk stjórnvöld þurfa að skil-
greina hvaða markmið og stefnu á
að setja varðandi líknarmeðferð ís-
lenskra sjúklinga og í öðru lagi er
mikilvægt að skilgreina mögulegar
leiðir að settum markmiðum,“ seg-
ir Þóra Björg Þórhallsdóttir, sem
er starfandi hjúkrunarfræðingur á
Kingston-spítalanum í Bretlandi.
Þóra Björg var fengin hingað til
lands fyrir skömmu ásamt breskri
starfssystur sinni, Jo Wells að
nafni, til þess að flytja fyrirlestra í
málstofu á vegum Hjúkrunarþjón-
ustunnar Karitas. Báðar hafa þær
meistaragráðu í líknandi meðferð
og hafa sérhæft sig í henni.
Þær kynntu m.a. á fundinum
ýmsar nýjungar, sem Bretar hafa
verið að taka upp á sviði líkn-
armeðferða.
Samræming á landsvísu
„Bresk stjórnvöld hafa fyrir
löngu gert sér grein fyrir mik-
ilvægi líknarþjónustu og hafa
markvisst lagt fram fé til þjónust-
unnar svo hún megi þróast í takt
við þarfir þeirra, sem á þurfa að
halda. Gefnar eru út leiðbeiningar
til þeirra sem veita fullorðnum
einstaklingum líknarþjónustu. Þær
eru byggðar á nýjustu rannsókn-
arniðurstöðum og endurskoðaðar
reglulega. Þeir sem þurfa á líkn-
andi meðferð að halda eiga rétt á
upplýsingum, stuðningi og umönn-
un til að takast á við sjúkdóm
sinn, meðferð og afleiðingar,“ seg-
ir Þóra Björg.
„Hjúkrunarfræðingar, sem
starfa við líknarþjónustu í Bret-
landi, geta nú skrifað upp á lyf
eftir að hafa sótt sértækt sex mán-
aða námskeið. Fyrirkomulagið
stuðlar enn frekar að sjúklinga-
miðaðri þjónustu sem eykur líkur
á að sjúklingar fái hraðari aðgang
að þeim lyfjum, sem þeir þurfa á
að halda.
Sjálfboðaliðar gegna
stóru hlutverki
Í Bretlandi gegna sjálfboðaliðar
stóru hlutverki á líknarheimilum
og í líknarheimahjúkrun. Þeir að-
stoða við daglegan rekstur og að-
stoða sjúklinga og aðstandendur
við dagleg störf. Mikinn fjölda
líknarheimila í Bretlandi má að
hluta til þakka líknarfélögum, en
þau veita talsverðu fjármagni til
flestra líknarheimila þar í landi.
Kappkostað er að leita til sjúk-
linga og aðstandenda þegar verið
er að búa til ný úrræði enda talið
sjálfsagt að raddir þeirra, sem á
þjónustunni þurfa að halda, heyr-
ist vel svo að hægt sé að koma til
móts við þarfir þeirra. Í fjórða lagi
þarf eftir fremsta magni að jafna
aðgang sjúklinga að líkn-
armeðferð, en hingað til hafa
krabbameinssjúklingar verið mun
líklegri til að fá líknarþjónustu en
sjúklingar með aðra langvinna
ólæknandi sjúkdóma, svo sem
hjartabilanir, lungnasjúkdóma,
taugasjúkdóma og öldrunarsjúk-
dóma. Oft eru þessir sjúklingar
með mikil einkenni og mikla þörf
fyrir andlegan stuðning,“ segir
Þóra Björg og bætir við að Bretar
hafi unnið að mjög merku fyr-
irbæri, sem þeir kalli „Liverpool
Care Pathway“. Þar er um að
ræða ákveðna staðla, sem stuðla
að því að deyjandi sjúklingar fái
viðeigandi líknarmeðferð, hvort
sem þeir eru í heimahúsum, á
sjúkrahúsum eða á hjúkr-
unarheimilum.
Að sögn Þóru er í Bretlandi
gerður greinarmunur á almennri
og sérhæfðri líknarmeðferð. „Allir
heilbrigðisstarfsmenn, sem koma
að umönnun sjúklinga, þurfa að
vera vel að sér í almennri líkn-
armeðferð og stuðla þarf að því að
þeir fái grunnmenntun í einkenna-
meðferð og hugmyndafræði líkn-
armeðferðar. Sérfræðingar í líkn-
armeðferð eru þeir, sem eru
sérhæfðir í að sinna flóknari ein-
kenna- og stuðningsvandamálum.“
Stórar siðferðisspurningar
Að sögn Hrundar Helgadóttur,
hjúkrunarfræðings hjá Karitas,
þarf íslensk líknarþjónusta að vera
betur skipulögð en hún er nú og
ná til víðtækari sjúklingahóps en
krabbameinssjúklinga nær ein-
vörðungu. „Fólk deyr úr ótal sjúk-
dómum. Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unin hefur boðað að á meðan ekki
finnist betri lækningar en raun
ber vitni við ýmsum sjúkdómum
skuli lagt aukið fjármagn í að
breiða út líknarþjónustu svo fólk
þurfi ekki að deyja þjáð og þjakað.
Sér í lagi þurfum við að huga að
því að standa vel að menntun
þeirra, sem stefna að því að starfa
við líknarþjónustu, jafnt lækna
sem hjúkrunarfræðinga, enda
stöndum við nánast daglega and-
spænis miklum siðferðislegum
spurningum.“
Auk líknardeildar í Kópavogi og
á Landakoti starfa fjögur teymi
hjúkrunarfræðinga að líkn-
armálum í heimahúsum hérlendis
og eru þau nær einvörðungu að
sinna krabbameinssjúkum. Það
eru Hjúkrunarþjónustan Karitas,
Heimahlynning Krabbameins-
félags Íslands, Heimahlynning Ak-
ureyrar og Heimahjúkrun Reykja-
nesbæjar. Um það bil fimmtán
hjúkrunarfræðingar tengjast þess-
um teymum. „Við höfum staðið í
ótrúlegri baráttu fyrir tilveru okk-
ar undanfarin ár. Brýnt er að
hugsa íslenska líknarþjónustu upp
á nýtt. Við þurfum að svara því
hvernig við viljum reka þjón-
ustuna, hver á að reka hana,
hvernig á að kosta hana, hvaða
menntunarkröfur á að gera til
starfsfólks og hvaða kröfur ber al-
mennt að gera til líknarþjónustu á
Íslandi,“ segir Hrund.
 HEILSA | Mikilvægt er að veita líkn þegar lækning dugir ekki lengur
Þörfin fyrir líknarmeðferð eykst stöðugt
Allir deyjandi sjúkling-
ar eiga að fá rétta
umönnun við lífslok, að
mati hjúkrunarfræðing-
anna Þóru Bjargar Þór-
hallsdóttur og Jo Wells,
sem kynntu fyrir Ís-
lendingum þær leiðir,
sem Bretar hafa farið í
þessum efnum. Jóhanna
Ingvarsdóttir kynnti
sér málið. Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hjúkrunarfræðingarnir Þóra Björg Þórhallsdóttir og Jo Wells hafa sér-
hæft sig í líknandi meðferð og starfa báðar í Bretlandi.
join@mbl.is
LÍKNARMEÐFERÐ er heild-
ræn meðferð fyrir fólk með
langvinna, ólæknandi sjúk-
dóma. Meðferðin tekur til
verkja og annarra einkenna og
í henni felst andlegur og fé-
lagslegur stuðningur. Markmið
líknarmeðferðar er að stuðla að
sem bestum lífsgæðum fyrir
sjúklinginn og aðstandendur
hans. Hugmyndafræðina má
rekja til bresku hjúkrunarkon-
unnar Cicely Saunders, sem
síðar lærði bæði félagsráðgjöf
og til læknis, en hún tók til
sinna ráða snemma á sjötta
áratugnum eftir að hafa upp-
götvað þá staðreynd að þörfum
deyjandi sjúklinga var ekki
sinnt sem skyldi. Saunders var
öðluð fyrir störf sín og fékk þá
nafnbótina Dame Cicely Saund-
ers, en hún lést þann 14. júlí sl.,
87 ára gömul.
Hvað er líknarmeðferð?
LÁGVÖRUVERÐSVERSLUNIN
Krónan við Hvaleyrarbraut í Hafn-
arfirði opnaði í gær stækkaða búð.
Flatarmál verslunarinnar er nú yfir
fimm hundruð fermetrar og hefur
verslunin því stækkað um nánast
helming. Vöruúrvalið hefur aukist
umtalsvert, afgreiðslukössum hefur
fjölgað, kælt grænmetistorg er kom-
ið til sögunnar auk þess sem allt
frysti- og kælipláss hefur margfald-
ast, að sögn Árna Þórs Freysteins-
sonar, rekstrarstjóra Krónubúð-
anna.
„Við réðumst í stækkunina fyrst
og fremst vegna þess að búðin var
lítil áður og réði ekki við umfangið
lengur. Því þurftum við að koma til
móts við þarfir viðskiptavina okkar
með stærri, bjartari og flottari búð
enda er það markmið okkar að gera
búðirnar fallegri, bjartari og sam-
keppnisfærari,“ segir Árni Þór.
Alls eru Krónubúðirnar orðnar
tólf á landinu öllu. Að sögn Árna
Þórs er markmiðið það eitt að seilast
í stærri sneið af matvörumark-
aðnum með virkri verðsamkeppni
við Bónus. „Við erum að slást við
Bónus allan daginn, alla daga og
hvikum ekkert frá því að svara sam-
keppninni af fullum þunga.“
Opnunartími stækkaðrar Krónu-
búðar í Hafnarfirði hefur verið
lengdur um tvo tíma. Framvegis
verður þar opið frá mánudegi til og
með laugardegi kl. 11–21. Á sunnu-
dögum verður opið kl. 12–21.
 NEYTENDUR | Krónan við Hvaleyrarbraut
Stækkuð um helming
Morgunblaðið/RAX
Árni Þór Freysteinsson, rekstrarstjóri Krónubúðanna, á nýju grænmet-
istorgi Krónunnar við Hvaleyrarbraut í Hafnarfirði.
SÝNT hefur verið fram á með
rannsóknum á mörg þúsund konum
að líkurnar á að brjóstakrabba-
mein taki sig upp að nýju innan
fjögurra ára eru 50% minni hjá
þeim konum sem fá lyfið herceptin
strax eftir skurðaðgerð og í
tengslum við aðra meðferð en hjá
þeim sem ekki fá lyfið við sömu að-
stæður. Niðurstöður herceptin-
rannsóknanna birtust í The New
England Journal of Medicine í vik-
unni „Þetta eru kærkomnar fréttir
fyrir konurnar og okkur læknana
sem viljum bjóða þeim það besta
sem völ er á,“ segir Sigurður
Björnsson, yfirlæknir lyflækn-
ingadeildar krabbameina á LSH.
Niðurstöðurnar eru bylting-
arkenndar en þær voru kynntar á
þingi bandarísku krabbameins-
læknasamtakanna í Orlando sl. vor
og greinar um þær hafa nú birst í
New England Journal of Medicine.
Lyfið gagnast þeim konum sem
greinast með brjóstakrabbamein
þar sem ofurtjáning á
svokölluðu HER2 kemur
fram í krabbameins-
frumunum, en lyfið
ræðst gegn því. Fjórð-
ungur kvenna sem grein-
ast með brjósta-
krabbamein eru með
þessi sérkenni.
Um 150 konur á Ís-
landi greinast með
brjóstakrabbamein á ári og þar af
gætu allt að 35 notið góðs af þeirri
nýjung að nota herceptin samhliða
hefðbundinni meðferð. Á Íslandi
hefur lyfið verið notað í um fjögur
ár samkvæmt skráningu sem lyf til
notkunar við þær aðstæður þegar
brjóstakrabbameinið hefur tekið
sig upp að nýju en ekki eins og í
rannsóknunum þar sem það er not-
að samhliða annarri meðferð frá
byrjun. Slík notkun er nú í start-
holunum á Íslandi, að sögn Sig-
urðar. Lyfið er í hópi nýrra bein-
skeyttra krabbameinslyfja sem
hafa litlar aukaverkanir.
Herceptin þarf þó að
nota varlega ef um und-
irliggjandi hjarta-
sjúkdóma er að ræða þar
sem hugsanlegt er að
það geti veiklað hjarta-
vöðvann, að sögn Sig-
urðar. Samkvæmt rann-
sóknunum gagnast
best að gefa lyfið í
a.m.k. eitt ár og helst vikulega.
Slík lyfjagjöf kostar 2–3 milljónir á
ári fyrir hvern einstakling. Ekki er
hægt að búast við því að lyfið lækki
í verði á næstu árum því lyfjafyr-
irtæki þurfa að greiða niður þróun-
arkostnað með háu útsöluverði á
meðan þau hafa einkaleyfi á lyfj-
um. Að mati Sigurðar er herceptin
góður kostur og ákjósanlegt að
nota það bæði sem hluta af fyrstu
meðferð þegar við á og þegar
krabbamein tekur sig upp að nýju
til að auka batahorfur sem flestra
kvenna sem fá brjóstakrabbamein.
 HEILSA | Lyfið herceptin gegn brjóstakrabbameini
Verður gefið frá upphafi meðferðar
Sigurður Björnsson
ÞVÍ meira sem börn horfa á sjón-
varp, því þyngri verða þau sem
fullorðin, skv. breskri rannsókn
sem greint er frá á vefnum
WebMD. Þetta ætti ekki að koma
á óvart en ekki er hægt að kenna
krökkunum um allt saman.
Önnur rannsókn frá Bandaríkj-
unum leiðir í ljós að börn sem
horfa mikið á sjónvarp eiga for-
eldra sem horfa of mikið á sjón-
varp. Mælt er með því að börn
horfi ekki lengur á sjónvarp en tvo
tíma á dag og þá er átt við gæða-
efni og eftir tveggja ára aldur.
Ennfremur ættu börn ekki að hafa
sjónvarp inni í herberginu sínu.
Hins vegar horfir meðalbarn í
Bandaríkjunum á sjónvarp í tvær
og hálfa klst. á dag og 38% eyða yf-
ir þremur tímum í sjónvarpsgláp á
dag. 40% bandarískra barna fimm
ára og yngri eru með sjónvarp í
herberginu sínu.
 RANNSÓKN | Sjónvarpsáhorf barna
Börn draga dám af foreldrum