Réttur - 01.02.1919, Blaðsíða 28

30
Réttur.
Menn fara í sjávarþorpin til þess að verða »sjálfstæðir
menn«. — En reynslan virðist, að það sjálfstæði nái æði skamt
hjá mörgum þorpsbúanum — naumast út úr þröngu leigu-
íbúðinni. Lífið er svo ólíkt því, sem er í sveitum. Vesölustu
bændur eru þó konungar í kotríkjum. Þeir vinna sér sjálf-
um; þeir ráða sér sjálfum; þar hafa mannkostirnir rýmra
verksvið. í þorpunum eru fáir drotnar, en margir þjónar.
Þar skiftist fólkið í atvinnurekendur, sem eigi vinna sjálfir
líkamlega vinnu, og verkamenn, sem eigi bera fulla ábyrgð
daglegra starfa, heldur láta aðra stjórna sér. Alt hið and-
lega við verkið, vinnustjórnin, ábyrgðin og nytsemdarhugs-
unin, er tekið af hinum »óbreytta verkamanni*. Nýjar vinnu-
aðferðir, vandvirkni, kapp og dugnaður kemur sjaldnast þeim
sjálfum að notum, heldur vinnuveitendunum. En það mun
fremur sjaldgæft nú orðið, að verkamenn leggi mikið í söl-
urnar fyrir þá, sem veita þeim atvinnu. Verkamennirnir og
hásetarnir verða súrir í huga og sárir á höndum, að strita
daga og ár hjá öðrum; án þess að þeim hlotnist sú blessun
og menning, sem vinnan getur haft í för með sér og gerir
þann bitann sætastan, sem neytt er í andlits-sveitanum. —
Sjálfstæðið, sem eftir var leitað, finst ekki nema að litlu í
þorpunum.
Hér er það stærsta vandamál þjóðarinnar: Að fjölga þeim
heimilum, sem fær eru um að ala upp nýta menn og dug-
andi. Vissasti vegurinn til þess er, að fjölga býlunum og
bændunum, halda fólkinu heima i sveitunum, svo að við
höldum áfram að vera landbúnaðarþjóð að mestu leyti, og
breyta öllu fyrirkomulagi atvinnureksturs og bygginga í
kaupstöðum og sjóþorpum.
Búnaður íslendinga hefir hingað til verið fremur bygður á
ráni en rækt. Gæði náttúrunnar hafa verið notuð eins og
þau komu fyrir, en ekkert gert til þess að auka þau eða jafn-
vel viðhalda þeim. Flest lönd hafa verið miklu óbyggilegri
fyrir þúsund árum, heldur en nú. Mannshöndin hefir þar
ræktað og rutt; þar er alt bygt á ræktun. En ísland er efa-