Réttur - 01.04.1972, Blaðsíða 39

á, sé prangað inn á landsmenn, séu vanrækt-
ar hinar félagslegu þarfir, sem erfiðara er að
gera að söluvarningi. Sennilega skýrir þetta
málið að einhverju leyti, en ég er þeirrar
skoðunar, að við verðum að horfa annað í
leit að frekari skýringu. Fleiri þættir í þróun
menntamála en hinir fjárhagslegu gefa vís-
bendingu um það, á hvaða leið þjóðfélagið er.
Ohætt er að ganga út frá því að, séu menn
ánægðir i skóla sínum og finni tilgang og
fullnægju í því sem þeir gera þar, valda
smávegis húsnæðisvandamál þeim ekki þung-
um áhyggjum. Það getur að vísu verið ó-
þægilegt að sitja þröngt í stofu eða flakka
á milli kennslustofu og skólahúss eða vera
til kl. 7 í skólanum á hverjum degi, en ég
held ekki að svo friðsamt fólk og andsnúið
„róttækum áðgerðum" sem menntaskólanem-
ar eru upp til hópa rífi sig upp í mótmæla-
göngu nema fleira komi til en vandamál af
þessu tagi.
Menntaskólar eru dálítið sérkennilegar
stofnanir. Fólk, sem hefur þar nám af frjáls-
um vilja, rekur sig fljótt á að ekki er ætlazt
til að það haldi áfram að taka sjálfstæðar
ákvarðanir, heldur hlíta flestar hreyfingar
manna í þessum stofnunum ströngum fyrir-
mælum og reglum, sem hörð viðurlög liggja
við að brjóta. Menn reka sig líka fljótt á það,
að þessar reglur gilda ekki jafnt um alla,
heldur á sér stað mismunun, fyrst og fremst
eftir uppruna og að nokkru leyti eftir náms-
ástundun, frammistöðu í prófum og öðru
framferði. Reglur skólans mæla fyrir um
það, að mætt skuli í skólann alla daga, nám-
ið stundað að mestu eftir forskrift (lesið und-
ir tíma, skyndipróf, jólapróf, miðsvetrarpróf
og vorpróf), en sjálfskipulagning þess kem-
ur ekki til greina. Yalkostir þeir sem skólarn-
ir bjóða upp á eru ekki fjölskrúðugir: annað-
hvort skal mætt í alla tíma eða þá vera utan-
skóla (og utanskólanemendur mega helzt
ekki koma nálægt skólanum, þeir mega ekki
taka þátt í félagslífi); hægt er að velja á
milli mála- og stærðfræðideilda; það er hægt
að velja á milli þess að fylgja reglum skól-
ans, á yfirborðinu a. m. k., og vera þá látinn
í friði og þess að taka sjálfstæða afstöðu og
lenda í árekstrum við skólayfirvöld.
Agi hefur verið til staðar í íslenzkum skól-
um frá því að skólahald hófst á landinu, og
sjálfsagt hefur hann oftast verið strangari en
nú, sé mælt út frá beinni undirgefni undir
valdboð. En sú tegund aga, sem haldið hefur
innreið sína í íslenzka menntaskóla á síð-
usm 2—4 árum felur í sér, þegar bemr er
að gætt, algerari undirokun. Hierarkískt
skriffinnsku-stjórnunarkerfi menntaskólanna
(þar sem e.t.v. þarf að sækja skriflega um
leyfi á sérstök eyðublöð til þess að fá leyfi
úr tíma eða til að koma of seint) hefur í
för með sér minni beina snertingu við þá að-
ila sem boð og bönn setja; menn finna til
máttleysis, og óánægja þeirra finnur sér ekki
ásteytingsefni. Þegar þessi reynsla helzt í
hendur við aðra svipaða, á heimilum, vinnu-
stöðum og þar sem tómstundum er varið, fer
ekki hjá því, að hún leiði af sér vanlíðan
og í mörgum tilvikum taugaveiklun, og menn
þróa með sér til uppbótar ýmiss konar hegð-
unarhætti, sem oft leiða af sér frekari van-
líðan.
Aðeins lítill minnihluti menntaskólanema
unir vel hag sínum í skólanum og finnur
fullnægju í námi sínu. Aðrir þróa með sér
ýmsar aðferðir til að gera sér lífið tiltölu-
lega þolanlegt. Menn ástunda alls kyns yfir-
borðshátt í skólanum, njóta aðstoðar sessu-
nauta og hjálpargagna þegar [x:ir eru teknir
upp, svindla á prófum, svíkja út vottorð og
lifa þannig á ýmsa lund tvöföldu lífi. Menn
leggjast af hálfgerðu trúarofstæki í briddsspil
og alls kyns leiki, hanga á kaffihúsum alla
daga eða koma sér upp annars konar tóm-
87