Réttur - 01.01.1974, Blaðsíða 61

bærar og var þeim loka5 í stórum stil en dýrum
áformum um uppbyggingu kjarnorkuvera stungið
undir stól og gefin upp á bátinn. Þannig hafði lang-
varandi olíuverð gert ríkisstjórnir grandvaralausar.
Þetta olíuflóð stóð til 1970/1971 en þá fór að
bera á olíuskorti og fóru þá olíuhringarnir að hugsa
til hreyfings. Þegar Gaddafi Líbýjuforseti þjóðnýtti
dreifingarfélög olíu og dróg úr framleiðslu um helm-
ing um leið og hann hækkaði verðið, mótmælti eng-
inn bandarískur diplómat, eru þeir þó ekki vanir
að sitja hjá þöglir í slikum málum. Orsökin er
augljós.
Stærsta fórnardýr Gaddafis var Occidental Petr-
oleum Co., en það félag hafði árum saman undir-
boðið stóru olíuhringana á evrópska og ameríska
markaðnum og rakað saman auðæfum. Þetta félag
fann enga náð hjá verndurum hins frjálsa framtaks.
Þar sem olíuhringarnir ráða yfir öllum millistigum
framleiðslunnar allt frá borun til smásölu er auðvelt
að veita verðhækkuninni áfram og láta neytandann
borga, að sjálfsögðu með myndarlegum aukagróða.
Þeim reyndist líka fyrirhafnarlítið að bæta sér upp
gengisfellingu dollarans. i sumum arabalöndum
tókst olíuhringunum m.a.s. að fjármagna stórauknar
fjárfestingar sínar með peningum, sem þeir höfðu
sjálfir greitt olíuhækkunina með en fengið siðan að
láni hjá þessum ríkjum.
Gagnvart slíkum staðreyndum er ekki annað að
sjá en hinir stóru amerísku hringir hafi með öllum
sínum olíumiljörðum fyrir löngu tryggt sig gagnvart
þeim tíma, þegar olían verður þrotin. Þeir hafa yfir-
ráð yfir helmingi af öllu úraníum heimsins og meir
en einum þriðja af kolabirgðum Bandaríkjanna, en
vinnsla þeirra er aftur orðin arðbær vegna olíu-
verðsins.
Hér hlýtur spurningin um hlutverk stjórnarinnar
í Washington i þessum samblástri olíuhringa og
olíuframleiðslulanda að vakna. Hvað kemur þetta
henni við?
Japanskir og vestur-evrópskir samkeppnisaðilar
fengu sína olíu á miklu lægra verði en Bandaríkin.
Meðan bandarískur neytandi borgaði 4 dollara á
tunnu greiddi evrópubúinn 2 dollara. Megnið af
arabísku olíunni fór til síðarnefndra aðila. Þessi
verðmunur kom m. a. fram í óhagstæðum viðskipta-
jöfnuði Bandaríkjanna, og erfiðri samkeppnisað-
stöðu á erlendum mörkuðum. Héðan kemur áhugi
bandarísku stjórnarinnar.
Hvort sem hér er um að ræða samantekin ráð
olíuframleiðenda og auðhringa eða eingöngu vit-
orð, skiptir ekki meginmáli. Hitt er þegar augljóst,
að samkeppnisaðstaða V-Evrópu og Japans gagn-
vart Bandaríkjunum hefur versnað að stórum mun,
auk þess sem Bandaríkin hafa sannað pólitiskt og
efnahagslegt forræði sitt í heiminum. Fyrir Sovét-
ríkin þýðir þetta meiri pólitiska einangrun og skert-
ara áhrifasvið.
Einkum mun þetta hafa ófyrirsjáanlega erfiðleika
í för með sér fyrir Efnahagsbandalagið. Hækkaður
framleiðslukostnaður, vandamál vegna dýrrar olíu
og e. t. v. oliuskortur auk þeirrar pólitisku og efna-
hagslegu ögrunar þessa mjög svo samkeppnishæfa
aðila, Bandarikjanna.
1 Hér er viða stuðst allnáið við grein í „links" sozi-
alistische Zeitung nr. 50, 1973.
- M. a. stuðst við greinar f „politisk revy" Nr. 233.
Auk þess notaðar heimildir úr Der Spiegel, Frank-
furter Rundschau og The Economist.
61