Réttur - 01.01.1974, Blaðsíða 66

í dag. Sem húsfreyja á stóru og erfiðu heimili háði
hún af prýði þá hetjubaráttu, sem íslenskar hús-
mæður hafa löngum háð í þessu landi, án þess að
dáðum þeirra væri sérstaklega á lofti haldið á
spjöldum sögunnar, að seðja svanga munna af
knöppum aflafeng og veita aðra aðhlynningu af
knöppum efnum, en halda að auki uppi íslenskri
gestrisni af fullri rausn. Að auki gerðist hún stjúp-
móðir að stórum barnahóp og ég efast um að
nokkur hafi leyst það erfiða hlutverk af hendi af
annarri eins prýði. Þetta mætti nú þykja ærið ævi-
starf.
En Hólmfríður á Arnarvatni lét ekki baslið
smækka sig. Hugsjónir aldamótakynslóðarinnar áttu
sannarlega hug hennar og hjarta. Auk þess að
vera mikilvirkur þátttakandi i félagslífi sinnar sveit-
ar, tók hún sér fyrir hendur að heimta mannréttindi
til handa þeim helmingi þjóðarinnar, sem ekki hafði
notið þeirra, — íslensku konunnar. Ekki svo að
skilja, að hún væri þar ein að verki, en framarlega
stóð hún I þeirri baráttu, og mikið eiga kynsystur
hennar , svo og þjóðin öll, henni að þakka á því
sviði. Því verður ekki á móti mælt, að Hólmfríður
og tvíburabróður hennar, Jón Gauti, sem við fylgd-
um hér til grafar fyrir tæplega hálfu öðru ári, settu
svip sinn eftirminnilega á mannlíf og sögu þessa
byggðarlags. Það stendur stórt skarð ófyllt og
vandfyllt, þegar þau eru bæði horfin.
En þó við dáumst að þrótti og áræði brautryðj-
endanna frá aldamótunum, þá er hitt meira um
vert hvernig þeir brugðust við, þegar á móti blés.
Því að á hinu bjarta vori kom siðar vorhret, svo
sem löngum vill við brenna á Islandi. Tvennar villi-
mannlegar styrjaldir svívirtu göfugar hugsjónir alda-
mótakynslóðarinnar. Sérhyggja og öfugsnúið gild-
ismat sóttu I kjölfarið. En I öllum þeim gjörninga-
hríðum, þegar mörgum var villugjarnt, misstu þessi
systkini aldrei áttir. Það sló aldrei fölskva á hug-
sjónir þeirra. Ég sagði áðan, að brautryðjendur alda-
mótanna hefðu fengið eftirkomendum sínum í hend-
ur hinn dýrmætasta arf. Hverjum þeim, er við tekur
er vandi á höndum. Væri það nokkur fjarstæða,
að nú á þessari kveðjustund hægðum við ögn ferð-
ina eitt andartak í því blinda kapphlaupi sem við
heyjum dag hvern um imynduð veraldargæði, og
hugleiddum hvernig við gætum arfsins dýra, sem
bjartsýnismenn aldamótakynslóðarinnar fengu okk-
ur í hendur? Erum við ekki í óða önn að grafa það
pund í jörðu, sem okkur var trúað til að varðveita?
Köstum við ekki fjöregginu góða, sem þau trúðu
okkur fyrir, helst til ógætilega á milli okkar i þeim
skessuleik, sem við heyjum í dag, og hefir það
helst að markmiði, að hver hrifsi til sín sem mest
hann má af þvi sem hugurinn girnist. Hins mætt-
um við líka minnast, að það sem við höfum best
gert grundvallast á hugsjónum aldamótakynslóðar-
innar. Er það ekki sannast méla, að vorhretið sé
ekki enn um garð gengið?
Ég hef gerst svo djarfur, að stiga hér fram að
kistu Hólmfríðar á Arnarvatni með mín fátæklegu
kveðjuorð. Ég geri það að sumu leyti sjálfum mér
til hugarhægðar, því mér finnst að ég eigi henni
persónulega nokkra skuld að gjalda. Ég átti þvi
láni að fagna sem unglingur og fulltíða ungur mað-
ur, að vera tíður gestur á hennar heimili og tengjast
vináttuböndum börnum hennar og stjúpbörnum, er
þar voru heima, svo og henni sjálfri. Þau bönd
hafa ekki rofnað, þótt árin líði. Mér varð snemma
starsýnt á höfðinglegt yfirbragð þessarar konu,
hreifst af gáfum hennar, af mildi hennar, samfara
þeirri síungu baráttugleði, sem einkenndi hana, fyrir
því sem hún taldi sannast og réttast. En þótt
hún væri afdráttarlaus í skoðunum um þau mál,
sem hún lét sig varða, en þau voru mörg, þá
var heiðarleiki hennar slikur, að ég efast um að
hún hafi borið kala til nokkurs samferðamanns, þótt
málefnalegur andstæðingur væri. En mest dáðist ég
að því hversu hún gerðist þátttakandi i orðræðum
okkar, unga fólksins, sem jafningi og félagi, þótt
þekkingu og lífsreynslu hefði hún vitanlega fram
yfir okkur. Slíkra samferðamanna er gott að minn-
ast. Það er sjálfsagt ekki ástæða til að láta sér
bregða, þó gömul kona fái hvíldina. Það er lífsins
gangur og tjáir ekki um að fást.
En þótt aldurinn væri hár, þá fannst mér, þegar
ég hitti hana síðast núna rétt eftir jólin, að hún
væri jafn ung í anda og þegar ég man hana fyrst.
Og á þessari kveðjustund finnst mér sem kviði
haustsins steðji að huga mínum, dimmar nætur,
sölnandi grös. Ég mun ekki á þessari stundu leiða
neinum getum að því hvað felst I gerðum hins
„slynga sláttumanns", sem Hallgrímur Pétursson
talar um I útfararsálmi sínum. Það gera aðrir, sem
eru minni efasemdamenn en ég í þeim efnum, og
telja sig vita betur leyndardóma tilverunnar. En
hitt veit ég til sanns, að „orðstír deyr aldregi,
hveim sér góðan getur." Þar fær gröf og dauði
engu um breytt.
Að leiðarlokum þökkum við af alhug samfylgdina,
og far þú nú heil og sæl, Hólmfríður á Arnarvatni.
66