Réttur - 01.01.1974, Blaðsíða 14

II.
Bækur Kristins tvær, „Enginn er eyland"
og „Ný augu" heyra saman. Þær eru í senn
sagnfræðileg frásögn, þjóðfélagsleg rannsókn
og þó alveg sérstaklega skilgreining á al-
þjóðlegu samhengi þeirra tveggja bókmennta-
skeiða, sem hæst bera í sögu Islands: tíma-
bili Fjölnismanna og tímábili „rauðra penna".
„Fjarlægðin gerir" enn „fjöllin blá og
mennina mikla" og því er Fjölnismönnum
enn skipaður hinn æðsti sess í íslenskri bók-
menntasögu, því móða fortíðarinnar stækkar
sem þoka, en baknag og rógur burgeisaþjóna
nútímans reyna enn að rýra afrek rauðra
penna, skálda sósíalismans á Islandi í alþýðu
augum, þótt með öðrum hætti sé en forðum,
er taka átti fyrir kverkar þeim með ofsókn-
um. En sú er trú mín að sagan muni síðar
meir meta skeiöið rauða, sem hófst með Láru-
bréfum Þórbergs og deyr með Jóhannesi úr
Kötlum en nær hæst í list Halldórs Laxness,
bátind íslenzkra bókmennta eigi aðeins vegna
auðgi anda og snilldar þess skeiðs, heldur og
vegna þess hve stórfenglegt framlag þessara
skálda var til þess að „máttkva og stækka"
svo íslenzka alþýðu að hún megnaði að slíta
af sér þúsund ára fjötra fátæktarinnar. En þá
má þó ekki gleyma því hve miklu erfiðara
Jónas og Fjölnismenn áttu, þeir voru braut-
ryðjendurnir, sem hefjast urðu handa að heita
má í andlegri eyðimörk og örbirgð Islands,
en hinir rauðu pennar nutu þess að standa á
herðum Jónasar og Bjarna, Steingríms og
Matthíasar, Þorsteins og Stephans G. svo ekki
sé talað um erlend áhrif.
Þá er og rétt að hafa í huga annan sam-
anburð hinnar tveggja söguskeiða: Fjölnis-
menn og Baldvin Einarsson hófu þá lýðfrels-
isbarátm, er Jón Sigurðsson síðar sameinaði
fátæka bændaþjóð um, — og sigur vannst
á einni öld eftir sex alda áþján. En þá var
skæðasti óvinurinn löngum andleg einangrun
og örbirgð, en á bak við var „danska valdið,"
að vísu illt, en innbyrðis sundrað, er auðveld-
aði sigur frelsisbaráttu vorrar að lokum.
En menn „rauðra penna" og marxistiskir
flokkar þeirra, K.F.I. og Sósíalistaflokkurinn,
stóðu í tvíþættri baráttu: annars vegar við
fylgjuna fornu, fátæktina, — að heyja frelsis-
baráttu hins barða þræls, — en hinsvegar
við hætmna nýju: að heyja frá upphafi hið
vopnlausa frelsisstríð íslenzkrar þjóðar við
amerískt auðvald og hervald.
Islenskt afmrhald gat þvælst fyrir því að
sigur ynnist á fátæktinni. Það beitti þræla-
lögum og ríkislögreglu, en lá að lokum á
gerðardómslögunum í skæruhernaðinum
1942. Það reyndi að endurreisa fátæktina
undir amerískri leiðsögn „Marshall-„hjálpar":
með gengisfellingum og kaupkúgunarlögum,
byggingabönnum og skipulagningu atvinnu-
leysis, — og að lokum með allsherjar at-
vinnuleysi og landflótta „viðreisnar"-stjórnar
og tilraun til að ofurselja Island algerlega er-
lendu auðvaldi til lands og sjávar. En allt
kom fyrir ekki: Þessi eldur kúgunarinnar
brann á hverjum alþýðumanni sjálfum- Því
reis íslensk alþýða upp og hnekkti því aftur-
haldi, er kynti hann.
Hin baráttan er allt annars eðlis og erfið-
ari. Amerískt auðvald og hervald sýndi oss
klærnar 1941—51 og ógn þess mun vofa
yfir Islandi meðan amerískt auðvald er til.
Hér stöndum við frammi fyrir langvarandi
átökum, þar sem áfangasigrar kunna að vinn-
ast og landhreinsanir af hermannalýð að tak-
ast, en öruggur úrslitasigur ekki vinnst fyrr
en amerísk heimsvaldastefna hrynur og Nato,
— hið „heilaga bandalag" nýlendu- og fjár-
gróðavalds, — er leyst upp. Og í þessu frels-
isstríði, sem þegar hefur staðið í 30 ár, er
óvinurinn ólíkt erfiðari viðureignar en forð-
um: Ameríska auðvaldið er sameinað og
14