Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 6

Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 6
Náttúrufræðingurinn miðhálendisins en minnst fjærst, t.d. á Vestfjörðum. Áfokið er að mestu gjóska sem veðrast hratt og gefur jarðveginum helstu eiginleikana sem allajafna eru einkennandi fyrir jarðveg á eldfjallasvæðum. Segja má að áfokið ásamt grunnvatnsstöðu skýri flesta eiginleika íslensks jarðvegs.3 Efnaveðrun á gjósku við- heldur tiltölulega hlutlausu sýru- stigi og þar með frjósemi landsins, eins og Bjöm Jóhannesson benti á,4 en fjærst gosbeltunum er jarðvegur víða súr og fremur ófrjósamur. Stormar sem þessir em algengir á Sahara-svæðinu, á hásléttum Kína og víðar, en efnið sem þar fýkur hefur áhrif á steindasamsetningu jarðvegs í mikilli fjarlægð frá upp- runastað. Þannig hefur áfok frá sléttum Kína áhrif á jarðveg í Japan. Á þessum svæðum er áfokið fyrst og fremst kvarssandur. Einnig getur orðið gríðarlega mikið uppfok af akuryrkjusvæðum, svo sem í Ástralíu og Bandaríkjunum, og efnið sem fýkur frá slíkum ökrum er mold af margvíslegri gerð. Sem fyrr segir er áfokið hérlendis að mestu gjóska en sums staðar gætir einnig foks á jarðvegsefnum. Gjóskan veðrast margfalt hraðar en kvars og losna þá ýmis næringarefni sem nýtast í hringrás lífsins. Það er verðugt rann- sóknarefni að kartna hvort fok á haf út hafi marktæk áhrif á styrk mikil- vægra efna fyrir lífríki í sjó. Sérstaða íslenskra sandauðna hefur dregið hingað vísindamenn til rannsókna og svæðið norðan Vatna- jökuls og nágrenni Öskju er vett- vangur fyrir margvíslegar rann- sóknir á sandfoki. M.a. nýtast aðstæður á Islandi til að efla skilning á þeim aðstæðum sem ríkja á yfirborði plánetunnar Mars.5,6 GERVIHNETTIR NASA Systurhnettirnir Aqua og Terra (Lögur og Láð) sveima í 705 km hæð yfir jörðu. Þeim var skotið á loft af bandarísku geimferðastofnuninni árið 1999 og 2002. Myndin er fengin úr nema Aqua-hnattarins, sem ber heitið MODIS (Moderate Resolution Imaging Spectrometer). Hnettimir afla viðamikilla upplýsinga um yfirborð og andrúmsloft jarðar, m.a. til að fylgjast með hlýnun loftslags. Gögnum er safnað á 36 mismunandi sviðum rafsegulrófsins (böndum). Hver myndeining er ýmist 250, 500 eða 1000 m á breidd eftir því hvaða bönd em notuð (hver myndrammi er 2330 km á hvom veg). Upplýsing- um er safnað um land, skýjafar, loftraka, loftagnir, hitastig, ósón, sjávaryfirborðið, plöntusvif, haf- strauma o.fl.” Með þessum linöttum má m.a. fylgjast með breytingum er fylgja umsvifum mannsins, út- þenslu borga, breytingum á út- breiðslu skóglendis, notkun áveitu- vatns og einnig er hægt að fylgjast með hamfömm á borð við skógar- elda og eldgos. Gervihnötturinn getur numið svifagnir í andrúms- loftinu vegna uppblásturs, eins og forsíðumyndin ber vitni um, en einnig svifagnir er stafa af mengun. Þá er einnig vert að nefna að gögn sem fengin em með þessum hnött- um eru notuð til þess að gera hnattræn líkön fyrir flæði gróður- húsalofttegunda, en þar er ryk í and- rúmsloftinu einmitt einkar mikil- vægur þáttur. Þakkir Guðrúnu Þ. Gísladóttur (Veðurstofu íslands) er þakkað fyrir upplýsingar um veður á Mýrdalssandi. Heimildir 1. Ólafur Amalds, Fanney Ósk Gísladóttir & Hjalti Sigurjónsson 2001. Sandy deserts of Iceland: an overview. Journal of Arid Environments 47. 359-371. 2. Haraldur Ólafsson 2004. Sandfoksveðrið 5. október 2004. Náttúrufræðingurinn 72: 3-4. 3. Ólafur Amalds 2004. Volcanic soils of Iceland. Catena 56. 3-20. 4. Björn Jóhannesson 1960. íslenskur jarðvegur. Menningarsjóður, Reykjavík. 134 bls. [Endurútgefin af Rannsókna- stofnun landbúnaðarins 1988]. 5. Greeley, Rv N.T. Bridges, R.O. Kuzmin & J.E. Laity 2002. Terrestrial analogs to wind-related features at the Viking and Pathfinder landing sites on Mars. Joumal of Geophysical Research 107. 10129-10150. 6. Mountney, N.P & A. J. Russel 2004. Sedimentology of cold-climate aeolian sandsheet deposits in the Askja region of northeast Iceland. Sedimentary Geology 166. 223-244. PÓST- OG NETFÖNG HÖFUNDA Ólafur Amalds og Sigmar Metúsalemsson Rannsóknastofnun landbúnaðarins (Landbúnaðarháskóli íslands frá 1. janúar 2005) Keldnaholt, IS-112 Reykjavík. oa@rala.is simmi@rala.is Um HÖFUNDA Ólafur Amalds (f. 1954) lauk Ph.D.-prófi í jarð- vegsfræði frá Texas A&M University 1990. Hann starfar sem sviðs- stjóri umhverfissviðs á Rannsóknastofnun landbúnaðarins. Sigmar Metúsalemsson (f. 1964) lauk B.Sc.-prófi í landafræði frá H.í. 1991 og lagði stund á fram- haldsnám í upplýs- ingatækni við Utah State University. Sigmar er sérfræðingur í fjar- könnun og upplýsinga- tækni við Rannsókna- stofnun landbúnaðarins. a Sjá http://modis.gsfc.nasa.gov/; http://terra.nasa.gov/
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.