Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2004, Síða 21

Náttúrufræðingurinn - 2004, Síða 21
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Hjálmar R. Bárðarson Egg... ...HUGDETTUR OG STAÐREYNDIR Kunn mun flestum sagan um egg Kólumbusar, þess sem fann Ameríku á eftir Leifi okkar heppna. Nokkrir menn sátu við borð og deildu um það hvort hægt væri að láta egg standa upp á endann. Þegar allir nema Kólumbus höfðu reynt það árangurslaust, tók hann eggið, skellti því hart niður á borðið á endann svo að skurnin brotnaði þar lítillega, og viti menn, eggið stóð upp á endann á þeim litla fleti, sem myndast hafði. Ekki var Kólumbusaraðferð þó notuð, þegar ég fyrir allmörgum árum tók Ijósmyndina á vinstri síðu af stóru og litlu eggi, báðum upp á endann, í eggjasafni Náttúrufræði- stofnunar Islands í Reykjavík. Stóra eggið er álftaregg en það litla er egg auðnutittlings. Eggin höfðu verið tæmd (blásin út). Eg stakk vírbút inn um gatið á enda eggjanna og stakk vírendanum niður í frauðplastsplötu. I frjóvguðum eggjum er eggjarauða og hvíta, næring fósturs, og þar dafnar unginn þar til tími er kominn til að hann brjóti skumina og komi út úr egginu. Þegar kvenkyns fugl, t.d. hæna, hefur náð þroska til verpir hún síðan eggjum og þannig heldur hringrás lífshlaupsins áfram. Enn er hinsvegar óráðin sú gáta náttúrunnar hvort kom á undan, eggið eða hænan. A næstu opnu er ljósmynd af eggjum allmargra íslenskra varpfugla nokkurn veginn í réttri stærð, og því má bera saman mikinn stærðarmun þeirra, en líka margbreytilega lögun eggjanna og lit þeirra. Mörg eggjanna em einlit og ljós á lit. Ef fugl með slík egg í opnu hreiðri hverfur frá því um stund, þá felur hann oft eggin með dúni og grasi til að vargfuglar komi síður auga á þau, en líka til að halda eggjunum volgum á meðan fuglinn er fjarri. Fuglar sem verpa í gjótum eða holum þurfa ekki að fela eggin, þótt þau séu einlit og Ijós á litinn. Mörg eggjanna em hinsvegar í felulitum, oft doppótt og lík umhverfi hreiður- 2. mynd. Perulaga egg bjargfugla velta í þröngan hring, komist þau á hreyfingu. staðarins, svo að fuglinn þarf síður að óttast að ránfuglar gæði sér á eggjun- um meðan hann skreppur frá. Þá vekur það athygli þegar slíkt safn eggja er skoðað, að lögun eggjanna er mjög breytileg. Sum eggin em nánast kúlulaga en önnur greini- lega perulaga. Við athugun kemur í ljós að keilu- laga eggin eru allajafna bjargfuglaegg og er egg langvíu gott dæmi um það. Ástæðan er talin vera sú, að bjarg- fuglar verpa margir á mjóum bjarg- syllum, og hreiðurgerð þeirra, t.d. langvíu, er svo til engin nema ef væri gömul dritskán á bjargsyllu. Þessi perulaga egg velta í þröngan hring ef þau komast á hreyfingu. Þeim er því ekki eins hætt við að velta fram af mjórri bjargsyllu og ef þau væru kúlulaga. Þannig hafa í náttúrunni þróast haganlegustu gerðir eggja, bæði að lögun og lit, með tilliti til þess hvar fuglar velja sér varpstaði. En þótt egg séu svona breytileg að ytri gerð, bæði að stærð, lögun og lit, eins og sjá má á myndaopnunni hér á eftir, þá eru egg skyldra fuglategunda svo nauðalík að erfitt getur verið að skera úr um það hvaða fuglategund hefur orpið eggi, nema að koma að hreiðrinu og sjá fuglinn. Helsta heimild Hjálmar R. Bárðarson 1986. Fuglar íslands. Reykjavík, höf. gaf út. Bls. 36-37 og 90-91. Um höfundinn Hjálmar R. Bárðarson (f. 1918) lauk prófi í skipaverkfræði (M.Sc.) við Danmarks Tekniske Hojskole (DTH) 1947. Hann starfaði sem skipaverk- fræðingur hjá Helsingor skibsværft í Danmörku, hjá skipasmíðastöð í Englandi og hjá Stálsmiðjunni hf. í Reykjavík 1948-1954. Hann var skipaskoðunarstjóri 1954-1970 og siglingamálastjóri 1970-1985. Hjálmar sá um hönnun og smíði fyrsta stálskips sem smíðað var á íslandi. Hann var sæmdur riddarakrossi Hinnar íslensku fálkaorðu 1974 og stórriddarakrossi 1981. Hann var forseti Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar (IMO) 1969-1971 og formaður ýmissa nefnda á alþjóðaráðstefnum um öryggismál skipa, siglingamál og varnir gegn mengun sjávar. Fyrir þau störf hlaut hann verðlaun IMO 1983. Hjálmar sat í stjórn Verkfræðingafélags íslands 1961-1963 og í Náttúruverndarráði 1975-1981. Hjálmar ritaði 12 myndskreyttar bækur, aðallega um þjóðlegan fróðleik og náttúru íslands; fyrir framlag sitt til landkynningar hlaut hann farandbikar Ferðamálaráðs 1989 og var útnefndur heiðursfélagi í Hinu íslenska náttúrufræðifélagi 1989. Þá er hann er heiðursfélagi í Danske Camera Pictoralister og alþjóðasamtökum ljósmyndara (FIAP). PÓSTFANG HÖFUNDAR Hjálmar R. Bárðarson Hrauntungu við Álftanesveg IS-210 Garðabæ Náttúrufræðingurinn 72 (3-4), bls. 106-109, 2004 107
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.