Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 49

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
halli lagskiptingar og straumflög-
unar heillegra bergstykkja í hólun-
um mæld, en fljótlega kom í ljós að
hin upprunalegu jarðlög voru öll úr
lagi gengin. Strik og halli lag-
skiptingar og straumflögunar
reyndist mjög breytilegt og sýnast
sum stykkin vera í upprunalegri
stöðu en önnur upp á rönd. Þetta er
varla hægt að túlka öðruvísi en svo
að bergstykkin hafi færst úr stað og
stöðvast þannig að tilviljun réð
endanlegri stöðu. Það rennir óneitan-
lega stoðum undir þá kenningu að
hólarnir séu myndaðir við berg-
hlaup. Hólarnir eða öllu heldur
bergstykkin í þeim reyndust auk
þess vera brotin og brömluð og sum
kurluð. Þau hafa eflaust sprungið og
brotnað í sjálfu berghlaupinu en
einnig má gera ráð fyrir að
langvarandi frostveðrun hafi kurlað
bergstykkin enn frekar.
Ef mið- og meginhluti Vatnsdals-
hóla væri úr föstu bergi, eins og
Agúst Guðmundsson11 hefur haldið
fram, ætti að vera nokkur regla í
stefnu lagskiptingar og straurn-
flögunar bergstykkjanna. Ef á hinn
bóginn jökull hefði haft veruleg áhrif
á myndum og mótun Vatnsdalshóla,
eins og Þorvaldur Thoroddsen' hélt
fram og einnig Agúst Guðmunds-
son,11 er næsta ólíklegt að nokkur
hóll væri úr mulningi tveggja vel að-
greindra bergásýnda. Þess væri
fremur að vænta að hólamir væm úr
samhræringi berggerðanna. Svo
hefur ekki reynst vera (sbr. 8. mynd).
Berggangar
7. Lágir upptypptir hólar í jaðri Vatnsdalshóla. í baksýn er ofanflatur rhýólíthóll
sem tilheyrir miðhluta hólanna. - A small hill in the foreground with tnore continuous
mass in the background. Ljósm./Photo: Hreggviður Norðdahl.
8. mynd. Hóll úr tveimur berggerðum, en tnörk þeirra eru skýrð tneð hvítri brotinni línu
settt og á skýringarmynd neðst til hægri á tnyndinni. - A hill cotnprised of tzvo rock
types, layering can be seen. Ljósm./Photo: Höskuldur Búi jónsson.
Berggangar úr smá- og fínkomóttu
basalti finnast vítt og breitt um
hólana og var stefna og halli 45
þeirra mæld, jafnt um miðbik hól-
anna sem og við jaðra þeirra (4.
mynd). Oftast eru gangarnir nokkuð
áberandi og sumir þeirra standa upp
úr grannberginu, líklega vegna
meira veðrunarþols (9. mynd).
Sumir ganganna hafa kurlast og
finnast einungis sem kantaðir basalt-
stuðlar utan í einstökum hólurn og
ofan á þeim. Stefna ganganna virðist
vera nær algerlega tilviljunarkennd
og engin ein stefna ríkjandi, eins og
sést á áttarós á 4. mynd. Sama máli
gegnir um halla ganganna. Hann er
tilviljunarkenndur og em gangamir
allt frá því að vera lóðréttir yfir í að
vera nánast láréttir. Þessi stefnu- og
halladreifing er allt önnur en í berg-
gmnni Vatnsdals, en þar er ríkjandi
gangastefna í höfuðatriðum frá
norðri til suðurs, eins og sést á átta-
rós á 3. mynd.12 Þetta rennir enn
frekari stoðum undir það að Vatns-
dalshólar séu ekki hluti af lítt- eða
óröskuðum berggrunni svæðisins.
Flest bendir til að þeir séu gerðir úr
urðarmassa berghlaups.
Hvað vantar í hólana?
Eins og áður sagði var sérstaklega
leitað að fínkorna setlögum og
núnum steinum og hnullungum.
Jafnframt var leitað að brotum úr
berginnskotunum við bæina Hnjúk
og Breiðabólstað, sunnan við hólana.
Til að gera langa sögu stutta, þá
finnst ekkert fíngert set og engir
núnir hnullungar í Vatnsdalshólum,
en tilvist slíkra efna hefði bent til
þess að hólamir væm t.d. ættaðir frá
jökli, mótaðir af straumvatni eða
ölduróti sjávar, en greinileg urn-
135