Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 78

Náttúrufræðingurinn
F RÉTTIR
VlLTU VEÐJA Á KLÓNAÐAN HEST?
Það hefur vafíst fyrir mönnum að klóna hross, en nú
virðast vandmál við það vera að leysast. Þegar þetta er
skráð, um þjóðhátíðarleytið 2003, skokkar mánaðar-
gamalt, klónað múldýrsfolald í Idaho - en múldýr er
afkvæmi asna og hryssu. Ein hryssa er komin að kasti
með klónað folald sinnar tegundar á Italíu, og von er á
öðru í Texas í nóvember. Eigendur veðhlaupahesta
fylgjast af athygli með þessum tilraunum. Að vísu gilda
í mörgum virtum veðhlaupum alþjóðlegar reglur, sem
banna þátttöku hrossa, er komin eru í heiminn á annan
hátt en við eðlilega pörum hests og hryssu, en hér er
mikið fé í veði, og kunnugir telja að eftir fimm til átta ár
hafi ríkir og valdamiklir veðhlaupahrossaútgerðarmenn
fengið reglumar þannig sveigðar, að þeir geti sett
klónaða hesta út á hlaupabrautimar. Við þetta vinnst
það - ef vel tekst til með klónunina - að nákvæmar eftir-
myndir frækilegra veðhlaupahesta geta fetað í fótspor
erfðagjafa sinna, sem kannski em löngu dauðir eða að
öðmm kosti vanaðir.
Ömólfur Thorlacius rakst á petta í pistlinum
This Week í New Scientist, 7. júní 2003.
Vetni í búri
Við Islendingar ætlum okkur stóran hlut í nýtingu
vetnis sem lítt mengandi orkugjafa, meðal annars til að
knýja bifreiðar, og vissulega stöndum við þar flestum
þjóðum framar, þar sem við getum framleitt vetnið án
þess að menga gufuhvolfið með gróðurhúsalofti.
Flestir tilraunabílar, sem nú ganga fyrir vetni, ýmist
með sprengihreyflum eða efnarafölum, flytja orku-
gjafann í brúsum, undir meira en 300-földum loftþrýst-
ingi. Ekki mega brúsamir springa, og þeir þurfa því að
vera öflugir og að sama skapi þungir - þeir vega 7 til 20
sinnum meir en það vetni sem í þá kemst. „Þetta er
aðalvandinn," er haft eftir Maríu Maack hjá fyrirtækinu
Islensk nýorka.
Tæknimenn víða um heim leita þvi að nýjum leiðum
til að geyma vetni undir hóflegum þrýstingi. Hægt er að
binda það við ýmsa málma, en tengslin eru fullsterk, svo
háan hita þarf til að rjúfa þau. Örgrannar kolefnisslöngur
(carbon nanotubes) em léttar og hemja meira vetni, en til
þessa hefur reynst erfítt að staðla framleiðslu á þeim.
Nú em efnafræðingar við Michiganháskóla að þróa
stórsameindir, „málm-lífræn búr" (metal organic frame-
works, MOF), þar sem heppileg lífræn efni, úrefni bens-
ens, em skorðuð í málmgrind. Þessi búr skorða vetnið
ekki sterkar en svo að það losnar við herbergishita og
geymist við hóflegan þrýsting - um tuttugufaldan
loftþrýsting, sem er ekki nema tvöfaldur þrýstingurinn í
venjulegum vindlingakveikjara.
Enn vantar nokkuð upp á að þessi málm-lífrænu búr
geti bundið jafnmikið vetni og málmamir, en frekari
þróun gæti breytt því. María Maack og fulltrúi Honda-
bílasmiðjunnar, sem framleitt hefur vetnisbíla, binda
miklar vonir við þessa þróun á geymslu vetnis við lágan
þrýsting.
Ömólfur Thorlacius sótti þetta í New Scientist, 24. maí 2003:
Fill her up with caged hydrogen eftir Nicola Jones.
Er bráðalungnabólgan
SJÁLFSÓNÆMISSJÚKDÓMUR?
Margt er enn óljóst um eðli bráðalungnabólgunnar.
Upphaflega var talið að um 4% sjúklinga dæju úr veik-
inni. Sú tala er nú á uppleið, og breskur farsóttafræð-
ingur, sem kynnt hefur sér gang veikinnar í Hong Kong,
telur trúlegt að þegar upp er staðið verði dánartalan á
milli 8 og 15 af hundraði.
Margt bendir til þess að veikin herji lítt á böm. Að
vísu em tilvikin enn of fá til þess að nokkuð verði fullyrt
um þetta, en óstaðfestar skýrslur benda til þess að ekkert
af þeim hundruðum sjúklinga sem látist hafa af
lungnabólgunni sé bam.
Ein tilgáta, sem nýlega var birt í ensku læknariti,
Lancet, er sú, að veiran sem slík drepi ekki fmmur í
lungunum, en hún ráðist á ónæmiskerfi sjúklinga með
þeirri afleiðingu að kerfið eyðileggi þessar fmmur. Þetta
væri þá dæmi um svonefnt sjálfsónæmisviðbragð.
Skýringin á því, hve vel böm þola veikina, væri sam-
kvæmt þessu að ónæmiskerfi þeirra er enn að þroskast.
Annað, sem rennir stoðum undir tilgáhma, er að alnæm-
issjúklingar, sem lágu á sömu stofu á kínverskum spítala
og menn með bráðalungnabólguna, tóku ekki veikina,
og skýringin væri sú að ónæmiskerfi þeirra væri þegar
lamað af völdum annarrar veim.
The Ecommist, 3.-9. maí 2003: Good times, bad times.
Örnólfur Thorlacitis tók saman.
164