Náttúrufræðingurinn - 1938, Síða 56

100 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
. 1111111111111111111111II1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 ■ 111111 ■ 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111
en sú hugsun freistaði strax ýmissa leikmanna. En sérfræðingn-
um hlaut strax að detta í hug, að risavöxtur þessara aspa væri
vegna þess, að hærri litþráðatala væri í frumukjörnum hennar
en í frumum hinnar venjulegu aspar. Og við nánari athugun kom
í ljós, að svo var.
Bosjöklaustur stendur við hið svonefnda Hringvatn á Skáni
sunnanverðum, en það er einn þeirra staða, sem náttúrufræð-
ingar Suður-Svíþjóðar snúa flestum ferðum sínum að. En það,
að rispaöspin skyldi ekki hafa vakið athygli þeirra fyrr, er án
efa vegna þess, að fræðin um fjölgun litþráðanna og áhrif henn-
ar er glæný vísindagrein, sem hefir að mestu leyti verið sköpuð
í Svíþjóð og Danmörku hin síðustu ár. Ein af niðurstöðum þeirra
fræða er, að hærri litþráðatala, sérstaklega innan sömu tegund-
ar eða ættkvíslar, veldur yfirleitt kröftugri byggingu, stærri líf-
færum og hraðara vexti, eða gerir, með öðrum orðum, jurtina
risavaxna og meiri að öllum vöxtum efnisins. Þetta hefir fengizt
staðfest smátt og smátt innan fjölda plöntuættkvísla, jafnt jurt-
kenndra sem runna og trjáa, og auk þess leitt til kerfisbundinna
kynbóta með margföldun litþráðatölunnar á marga misjafna
vegu.
Risavöxturinn hjá öspinni er einkum áberandi vegna þess, hve
mjög hún breiðist út með rótarsprotum, svo að ein fræplanta
með margfaldri litþráðatölu getur myndað heila lundi af sams-
konar risaösp smátt og smátt.
Haustið 1935 voru nokkrir rótarsprotar teknir af risaöspinni
og þeim komið fyrir í gróðurhúsum í Svalöf. Og þegar nýar ræt-
ur fóru að vaxa á þeim, voru þær teknar og litþræðirnir taldir
í frumum þeirra. — Það er nefnilega auðveldast að telja litþræð-
ina í þverskurðum af vaxandi rótarbroddum. — Og þar kom í ljós
strax, að litþráðatalan er triploid, þ. e. a. s. þreföld á við það, sem
er í venjulegum kynfrumum blæaspanna, og að fjöldi litþráð-
anna er 57 (eða 3 X frumtalan 19), en venjulega blæöspin er
með 38 litþráðum (eða 2 X 19)-
Rótarsprotar risaaspanna eru sérstaklega athyglisverðir. Blöð-
in á rótarsprotum blæaspanna eru fyrsta sumarið talsvert stærri
og öðru vísi að lögun en blöðin á eldri greinum trésins. En rótar-
sprotar risaasparinnar bera enn miklu stærri blöð. Og auk þess
verða þeir allt að því tveir og hálfur metri á hæð fyrsta sumarið
og hér um bil sjö sentimetrar í ummál við jörð. Þannig kemur