Náttúrufræðingurinn - 1938, Side 61

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 105
tlllllllllllllllllllllllllllllllHllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllt
venjulega blæösp. Þær eru misjafnlega fagrar í vexti, ólíkt hærð-
ar, með ýmsar blaðstærðir og blaðlögun og svo framvegis.
Ef litið er á neðra borð blaða risaasparinnar í smásjá og þau
borin saman við neðri borð venjulegra blæaspablaða, sést, að hin
svonefndu loftaugu eru talsvei’t stæri’i á risaöspinni. Og séu þau
mæld nákvæmlega og tölurnar boi'nar saman, kemur í ljós, að
hlutfallið milli lengda þeix-ra er eins og 100 á móti 127. Og ef
við athugum blöðin að innan, kemur í Ijós, að grænukornin eru
bæði stærri og fleiri á hvei’jum ferfleti einingarinnar heldur en
á sama flatai’máli í blæöspinni sjálfri, enda eru blöð risaasparinn-
ar bæði dökkgrænni og þykkari.
Margar getgátur hafa komið fram um það, hvernig risaaspirn-
ar hafi í upphafi myndazt úti í náttúrunni, en ein þeirra er trú-
legust og hefir flesta áhangendur. En hún er sú, að við myndun
eggfrumunnar hafi kuldi verkað skyndilega á móðurfrumuna,
þegar hún var að fækka litþráðum sínum um helming með því
að skipta þeim jafnt á milli hinnar væntanlegu eggfrumu og
skautfrumu hennar. En í stað þess að fax’a út í skautfrumuna,
hafa svo litþræðirnir dregizt saman á ný og myndað eggfrumu
með tvöfaldri litþráðatölu. Þegar svo litþræðir frjókornsins lögð-
ust við, varð litþráðatala fræfrumunnar þi’eföld, en upp af henni
óx svo risaaspai’ti’éð. Það, að risaaspir hafa myndazt tvisvar sinn-
um í Noi’ðurbotni, er sterkasta stoðin undir þessari getgátu, því
að þar er helzt von vorkulda. En þó geta ýmsar aðrar flóknari
skýringar á fyrirbrigðinu verið alveg jafn réttar.
Það er rótarsprotum risaasparinnar að þakka, að hún fannst
og getur orðið að gagni svo fljótt, sem útlit er fyrir nú. Það er
ekkert ólíklegt, að önnur lauftré myndi álíka oft afbrigði með
þrefaldri litþráðatölu, en þar eð þau fjölga sér flest aðallega með
fræjum, helzt afbrigðið ekki við til lengdar, af því að fræ jurta
með þrefalda litþráðatölu eru mjög sjaldan með þrefalda töluna,
heldur einhverja tölu, er liggur á milli þeii’rar tvöföldu og þre-
földu. (Hjá öspinni t. d. á milli 57 og 38). En fjölgi jurtin sér
með rótarsprotum eins og öspin, getur nýja afbrigðið haldizt von
úr viti.
Það, hve mikið er ónýtt af blómum risaasparinnar og hve sjald-
an hún ber fræ, veldur því, að hún getur eytt meiri krafti í vöxt
trésins og útbreiðslu með rótarsprotum en ella. Og ef til vill er
hin mikla hæð að mestu þessu að þakka, því að flest tré hætta