Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 89

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 89
II. mynd. Ferflötungur sem sýnir hvernig basalt er flokkað eftir kísilmettun. Fer- flötungurinn er í raun einfaldað líkan af steindakerfi basalts. Kv = kvars (SiOJ. Ne = nefelín (NaAISi04). Di = díopsíð (CaMgSi,0(i) er látið samsvara ágíti. Ab = albít (NaAISi3Og) er látið samsvara plagíóklasi. Fo = forsterít (Mg,Si04) samsvarar ólivíni og En = enstatít (Mg2Si,06) orþópýroxeni. Hér skal þess getið að af pýroxeni eru aðallega tvær gerðir, ágít annars vegar og orþópýroxen hins vegar. Fer- flötungnum á myndinni er skipt upp í þrjú svæði með skástrikuðu plönunum tveim, í alkalí- ólivín basalt, ólivín-þóleit og kvars-þóleít. 1 alkalí-ólivín basalti eru einkennissteindirn- ar nefelín (Ne), ólivín (Fo), plagíóklas (Ab) og ágít (Di). í ólivín-þóleíti eru einkennissteindirnar hins vegar ólivín, plagíóklas, ágít og orþó- pýroxen. Munurinn á kvars- þóleíti og ólivín-þóleíti er sá að í því fyrrnefnda er kvars en ólivín í því síðarnefnda. Olivín, ágít og plagíöklas myndast öll snemma á kristöllunarferli bas- altkviku. Kristöllun þessara steinda hefur þau áhrif á efnasam- setningu Ne afgangskvik- unnar að hún fjarlægist flötinn seni merktur er mark flötur kísilmettunar. Ef upp- hafskvikan er til vinstri við þennan flöt leiðir kristöllun til þess að efnasamsetning hennar breytist í átt að nefelín-horninu. Sé upphafskvikan hins vegar til hægri við markflöt kísilmettunar þróast kvikan í gagnstæða átt. Það er þessi mismunandi þróun kvikunnar við kristöllun sem hefur leitt til þess að basalti hefur verið skipt upp í tvo flokka um markmettunarflötinn. Alkalí-ólivín basalt einkennist af nefelíni en þóleít af orþópýroxeni. Rétt er að benda á að þessar steindir þurfa ekki að vera raunverulegar, heldur byggist skipting basaltsins á efnagrejningum og útreikningi á þeim á steindum sem mundu myndast við jafnvægiskristöllun, svonefndum NORM- steindum. Hröð kæling kemur í veg fyrir jafnvægiskristöllun. Hafi basaltkvika upphaflega efnasamsetningu ólivín-þóleíts þróast kvikan í átt að fleti kísilmettunar við myndun ólivíns, plagíóklass og ágíts úr kvikunni. Þegar kvikan nær þessum lleti lekur orþópýroxen (En) að myndast en ólivín að eyðasl. Það sýna tilraunir. Þegar allt ólivínið er horfið heldur vökvinn áfram að þróast í átt að kvars-horninu. Þetta ferli kristöllunar á þóleíti skýrir þá staðreynd að ólivín er algengara í basalti, og þá sem dílar, heldur en í gabbrói. Snögg kæling basalts eftir myndun dílanna kemur í veg fyrir eyðingu ólivíns, en það gerir hæg kæling gabbrós ekki. (Byggt á Yoder og Tilley 1962.) 199
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.