Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 89

Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 89
II. mynd. Ferflötungur sem sýnir hvernig basalt er flokkað eftir kísilmettun. Fer- flötungurinn er í raun einfaldað líkan af steindakerfi basalts. Kv = kvars (SiOJ. Ne = nefelín (NaAISi04). Di = díopsíð (CaMgSi,0(i) er látið samsvara ágíti. Ab = albít (NaAISi3Og) er látið samsvara plagíóklasi. Fo = forsterít (Mg,Si04) samsvarar ólivíni og En = enstatít (Mg2Si,06) orþópýroxeni. Hér skal þess getið að af pýroxeni eru aðallega tvær gerðir, ágít annars vegar og orþópýroxen hins vegar. Fer- flötungnum á myndinni er skipt upp í þrjú svæði með skástrikuðu plönunum tveim, í alkalí- ólivín basalt, ólivín-þóleit og kvars-þóleít. 1 alkalí-ólivín basalti eru einkennissteindirn- ar nefelín (Ne), ólivín (Fo), plagíóklas (Ab) og ágít (Di). í ólivín-þóleíti eru einkennissteindirnar hins vegar ólivín, plagíóklas, ágít og orþó- pýroxen. Munurinn á kvars- þóleíti og ólivín-þóleíti er sá að í því fyrrnefnda er kvars en ólivín í því síðarnefnda. Olivín, ágít og plagíöklas myndast öll snemma á kristöllunarferli bas- altkviku. Kristöllun þessara steinda hefur þau áhrif á efnasam- setningu Ne afgangskvik- unnar að hún fjarlægist flötinn seni merktur er mark flötur kísilmettunar. Ef upp- hafskvikan er til vinstri við þennan flöt leiðir kristöllun til þess að efnasamsetning hennar breytist í átt að nefelín-horninu. Sé upphafskvikan hins vegar til hægri við markflöt kísilmettunar þróast kvikan í gagnstæða átt. Það er þessi mismunandi þróun kvikunnar við kristöllun sem hefur leitt til þess að basalti hefur verið skipt upp í tvo flokka um markmettunarflötinn. Alkalí-ólivín basalt einkennist af nefelíni en þóleít af orþópýroxeni. Rétt er að benda á að þessar steindir þurfa ekki að vera raunverulegar, heldur byggist skipting basaltsins á efnagrejningum og útreikningi á þeim á steindum sem mundu myndast við jafnvægiskristöllun, svonefndum NORM- steindum. Hröð kæling kemur í veg fyrir jafnvægiskristöllun. Hafi basaltkvika upphaflega efnasamsetningu ólivín-þóleíts þróast kvikan í átt að fleti kísilmettunar við myndun ólivíns, plagíóklass og ágíts úr kvikunni. Þegar kvikan nær þessum lleti lekur orþópýroxen (En) að myndast en ólivín að eyðasl. Það sýna tilraunir. Þegar allt ólivínið er horfið heldur vökvinn áfram að þróast í átt að kvars-horninu. Þetta ferli kristöllunar á þóleíti skýrir þá staðreynd að ólivín er algengara í basalti, og þá sem dílar, heldur en í gabbrói. Snögg kæling basalts eftir myndun dílanna kemur í veg fyrir eyðingu ólivíns, en það gerir hæg kæling gabbrós ekki. (Byggt á Yoder og Tilley 1962.) 199
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.