Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 21

Jóhann Helgason
Aldursákvörðun hraunlaga og
segultímatal
INNGANGUR
Jarðsagan nær yfir breytingar í
náttúrunni sem margar hverjar hafa átt
sér stað á geysilöngum tíma. Reynst
getur mjög erfitt að ákvarða aldur
jarðlaga, bæði vegna þess að að-
ferðum er áfátt og jarðlögin sem við
er að glíma kann að skorta þá eigin-
leika sem nauðsynlegir eru til aldurs-
ákvörðunar. Ein helsta regla um
aldursafstöðu jarðlaga er á þá leið að
séu nokkur jarðlög skoðuð í þversniði
liggur það elsta neðst en yngri lög eftir
því sem ofar dregur. Þannig er hægt að
ráða afstœðan aldur jarðlaga. Þegar
afstæður aldur jarðlaga er þekktur nrá
oft, út frá eðli jarðlaga í þversniði,
rekja þróun sem orðið hefur á löngum
tíma og haft í för með sér verulegar
breytingar á umhverfinu, l.d. breytingu
frá hlýskeiði til jökulskeiðs. Þar með
er ekki sagt að vitað sé hve langan
tíma þróunin hafi tekið né hvenœr hún
gerðist en þegar svo er spurl er reynt
að fá fram réttan aldur jarðlaganna.
En fyrst skulum við huga að því
hvað jarðfræðingar eiga við þegar
talað er um langan tíma. Svar við því
fer eftir því viðfangsefni sem glímt er
við hverju sinni. Sá sem vill finna
aldur jarðarinnar eða upphaf okkar
sólkerfis fæst við tíma af stærðar-
gráðunni 5 milljarðar ára. Sé verið
að kanna ystu hluta Islands á Ausl-
fjörðum og Vestfjörðum reynist berg
þar um 12-15 milljón ára. Sá sem
kannar sögu jökulhörfunar frá síðasta
jökulskeiði fæst við um 12.000 ára
sögu. Islenska öskulagatímatalið er
nokkuð vel þekkt fyrir tímann eftir
landnám. Ymsum aðferðum er beitt
við aldursákvörðun bergs og eru þær
breytilegar, allt eftir því verkefni senr
verið er að leysa hverju sinni, þ.e.a.s.
eftir stærðargráðu þess aldurs sem
verið er að mæla.
Jarðsaga Islands var lengi vel talin
spanna um 60 milljón ár og var sú
niðurstaða fengin með samanburði á
plöntusteingervingum hér og á blá-
grýtissvæðum á Bretlandseyjum og
Grænlandi. Seinni tíma aldursgrein-
ingaraðferðir hafa ótvírætt leitt í ljós
að elsta berg á íslandi er aðeins um 15
milljón ára gamalt. Steingervingar geta
komið að miklu gagni við aldurs-
ákvarðanir en eru frekar sjaldgæfir í
íslenskum jarðlögum. Sú aðferð sem
er hvað vænlegust til árangurs á þessu
sviði er svonefnt segultímatal hraun-
laga en það byggist á: a) kortlagningu
jarðlaga, b) bergsegulmælingum og c)
aldursákvörðun bergs með geislavirk-
um frumefnum.
Segultímatal byggist á rannsóknum
víðs vegar um jörðina á fornum segul-
sviðsbreytingum, m.a. á Islandi. Rann-
sóknir á fornsegulsviði hér á landi hafa
komið að miklum notum við upp-
byggingu tímatals, einkum fyrir síðuslu
Náttúrufræðingurinn 63 (1-2), bls. 15-28, 1993.
15