Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 24

Hér á landi er algengasti segulhalli um
+ eða -75°. Kúrfan er gerð af miklum
fjölda mælipunkta og spannar mörg
hundruð þúsund ár. í næsta dálki eru
sýndar niðurstöður, þ.e.a.s. segulstefna
er ýmist rétt (svart), öfug (hvítt) eða
mitt á milli (doppótt). Eftirtektarvert er
að fram koma segulstefnur sem eru á
milli þess að teljast réttar eða öfugar.
Þær geta annaðhvort komið fram á
segulskiptum eða sem frávik innan
segulskeiða. Þriðji dálkurinn frá hægri
gefur til kynna túlkaða segulstefnu,
sem annaðhvort er rétt eða öfug. Eins
og sést til hliðar við dálkinn er uin
fjögur mismunandi löng segultímabil
að ræða, tvö rétt og tvö öfug.
Tímalengd þeirra sést á mælikvarðan-
um lengst til vinstri. Mismunandi hug-
tök eru notuð fyrir segultímabil, allt
eftir tímalengd þeirra. Fyrir segultíma-
bil af stærðargráðunni 10.000-100.000
ár er talað um segulmund, fyrir stærðar-
gráðu 100.000-1.000.000 ár er talað
um segulskeið, fyrir stærðargráðu
1.000.000-10.000.000 ár er talað um
segultíma (polarity superchron). Af 2.
mynd sést að segultímabil T, er rétl
„segulmund" innan öfugs „segul-
skeiðs“.
KORTLAGNING JARÐLAGA
Jarðfræðikort af berggrunni Islands
gefur til kynna að blágrýti hefur alltaf
verið aðalberggerð landsins og kemur
fyrst og fremst fyrir sem hraunlög en
einnig móberg og bólstraberg. Kort-
Iagning jarðlaga fer þannig fram að
farið er upp gil í fjöllum, en þar hafa
ár og lækir myndað „opnur“ í berg-
grunninn. Til hliðar við gil hafa skrið-
ur og laust efni oft hulið fasta berg-
grunninn og þar eru opnur því ekki
samfelldar, þar eru með öðrum orð-
um „eyður“. Því næst er fundinn halli
jarðlaga og að fengnu jarðlagasniði á
einum stað er könnun haldið áfram á
nýjum stað þar sem halli jarðlaga gefur
til kynna að fá má viðbót fyrir ofan eða
neðan fyrra sniðið. Með frekari töku
slíkra sniða er safnað upplýsingum um
hraunlög sem hlaðist hafa upp á mjög
löngum tíma. Ein slík könnun, sem
gerð var á Austurlandi (Watkins og
Walker 1977), gefur góða hugmynd um
tölur í þessu sambandi. Könnunin náði
frá Gerpi að Laugarfelli í Fljótsdal. Yfir
þessa vegalengd, sem er um 90 km,
voru jarðlagasniðin samtals um 9 km
þykk og gerð af 700 hraunlögum.
A 3. mynd er sýnt fyrsta stig kort-
lagningar jarðlaga við könnun á aldri
og bergsegulstefnu hraunlaga í Hval-
firði. Svæðið nær frá Akrafjalli til
Esju. Lega jarðlagasniða er sýnd á 3.
mynd a og jarðlagasnið á 3. mynd b.
Halli jarðlaga er suðaustlægur þannig
að hraunlög ofarlega í Akrafjalli (snið
FA og FB) eru við sjávarmál hjá
Eyrarfjalli handan fjarðarins. Sömu-
leiðis eru hraunlög ofarlega í Eyrar-
fjalli „tengd“ við hraunlög mun neðar
í Esju (lag EN27 tengist lagi EPl
o.s.frv.). Nákvæm jarðlagasnið af
þessu tagi gefa ítarlegar upplýsingar
um jarðsögu svæðis, þ.e.a.s. í hvaða
aldursröð berggerðir mynduðust. M.a.
sést að jökulberg kemur fyrir á 11
stöðum í jarðlagasniðunum. Kort-
lagningin ein og sér segir hins vegar
ekkert um það hvenœr hinar einstöku
einingar mynduðust. Hér kemur segul-
stefna hraunlaganna að gagni og var
hún mæld eins og fram kemur á súlu
vinstra megin við hvert jarðlagasnið.
Segulstefna hraunlaganna og aldurs-
ákvörðun á einingu SC10, ásamt „teng-
ingu“ við hliðstæðar upplýsingar á
nálægu rannsóknarsvæði, réttlætir
tengingu við segultímatal. Sú tenging
sýnir m.a. réttan aldur segulskipta á
svæðinu. Þannig liggur að lokum fyrir
innan hvaða segulskeiða eða segul-
munda einstök jarðlög mynduðust. Af
18
J