Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 56

Hiti °Q
o 20 40 60 80 100 120 140 160 180 mynd- Bogni ferillinn
...................i , , . i , , , i , . , i . , , íÆj sýnir mældan hita í bor-
holu RV-34 á Laugarnes-
svæði í Reykjavík. Holan
er rétt neðan við Stýri-
mannaskólann. Beina lín-
an sýnir hitastigul sem
nemur 120 stigum fyrir
hvern kílómetra, en sá
stigull samsvarar nokkuð
vel hitastigli á Reykjavík-
ursvæðinu í nágrenni
Laugarnessvæðisins. Af
myndinni sést að hiti í
jarðhitasvæðinu neðan
u.þ.b. 1000 metra er lægri
en vænta mætti út frá hita-
stigli, en hærri ofan þessa
dýpis. Hitadreifingin í
Laugarnessvæðinu er talin
stafa af hringrás (hræringu) vatns. Kalt grunnvatn sígur niður í svæðið, hitnar þar upp
en kælir bergið um leið. Eftir að vatnið hefur náð að hitna hefur það tilhneigingu til að
rísa vegna þess að heitt vatn er eðlisléttara en kalt. Þegar heita vatnið streymir upp í efri
jarðlög hitar það þau upp. Hræring grunnvatnsins jafnar þannig út hitann í jarðhita-
svæðinu. Djúpboranir í fleiri lághitasvæði hafa sýnt að þau eru hræringarkerfi eins og
Laugarnessvæðið.
hræring geti farið af stað. Hitamæl-
ingarnar sýna að hiti djúpt í þessum
kerfum er lægri en vænta mætti út frá
vitneskju um hitastigul (10. mynd).
Ofarlega í jarðhitakerfunum er bergið
heitara en til hliðanna en kæling hefur
átt sér stað djúpt í þessum kerfum; þau
eru kuldapollar. Slíkir pollar verða
naumast skýrðir á annan veg en þann
að hræring vatns eigi sér stað í kerfinu
og að vatnið hitni við snertingu við
berg í rótum þess, en kæli bergið um
leið. Síðastnefnda atriðið segir að þessi
lághitakerfi geta ekki verið æstæð
heldur hljóti þau að vera tímabundin
fyrirbæri; kæling í rótum kerfanna
getur ekki átt sér stað endalaust.
Ennfremur stenst sú skýring ekki að
vatn í þessum kerfum sé aðrunnið frá
hálendi djúpt í berggrunninum.
Hvernig ætti slíkt vatn að fara fyrst um
heitari berggrunn og valda svo stað-
bundinni kælingu í rótum lághita-
kerfisins?
Axel Björnsson o.fl. (1990) telja að
líkan Trausta Einarssonar um æstæðan
lághita fái ekki staðist en meginniður-
staða Gunnars Böðvarssonar um stað-
bundið varmanám í lághitakerfum við
hræringu grunnvatns sé rétt. Lekt er
fyrst og fremst bundin við virkar
sprungur. Spennuástand í jarðskorp-
unni ræður því hvar hreyfing verður á
sprungum og því hvar lághitasvæði
myndast, en stærð svæðanna ræðst líka
af hitaástandi í jarðskorpunni. Þar sem
hitastigull er hæstur og berggrunnurinn
sprunginn næst gosbeltunum eru afl-
mestu lághitasvæðin.
Stefán Arnórsson og Sigurður R.
Gíslason (1990) telja, miðað við þau
gögn sem fyrir liggja, að ekki sé unnt
að lýsa eðli allra lághitasvæða á íslandi
með einu líkani, en að einstök svæði
50
J