Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 66

b)
3. mynd. Hvernig litu fyrstu blómin út?
Lengi vel var talið að af núlifandi teg-
undum svipaði þeim mest til magnólíu-
blóma (a). Þau hefðu því verið nokkuð
stór og skállaga, með mörg krónublöð og
marga fræfla og frævur á keilulaga blóm-
botni. Elstu steingerðu blóm sem líkjast
Magnolia eru þó ekki eldri en um 110
milljón ára. Arið 1990 fundust í Ástralíu
steingerð blóm sem talin eru 127 milljón
ára gömul. Af núlifandi tegundum líkjast
þau helst blómum tegunda af ættinni
Chloranthaceae (b, c). Þau blóm sitja mörg
saman í blómskipunum (b), eru örsmá,
blómhlífarlaus og aðeins með einn fræfil
og eina frævu (c). 9= fræva/frævur, 8 =
fræfill/fræflar. Kvarða vanlar á magnólíu-
blómin en krónublöðin eru um 3 cm á
lengd. Myndir teknar úr Hickey og King
(1988) og Keng (1983).
hvort fyrstu blómin hafi verið stór og
1 itfögur eða lítil og óásjáleg (3. mynd).
Nú er talið líklegt að ýmis dýr hafi haft
mikil áhrif á þróun blómplantna.
Sérstaklega er bent á skordýr í þessu
sambandi, einkum þátt þeirra sem
sérhæfðra frjóbera en einnig sem
afræningja á frjókornum, eggbúum og
fræjum (Crepet og Friis 1989, Friis og
Crepet 1989). Stór dýr eru líka talin
hafa haft áhrif sem grasbítar og sem
afræningjar á fræjum og aldinum (Coe
o.fl. 1989, Wing og Tiffney 1989).
LÍFSFERILL PLANTNA OG
MYNDUN OG ÞROSKUN FRÆJA
Ferli kynœxlunar og tvískipt œviskeið
planlna
Hjá öllum heilkjarna lífverum sem
hafa kynæxlun er að finna á einhverju
stigi æviskeiðsins bæði einlitna og
tvílitna frumur. Öll æðri dýr eru tví-
litna; einu einlitna frumurnar eru kyn-
frumur (egg og sæðisfrumur). Við
frjóvgun renna þær saman og mynda
tvílitna frumu, okfrumu, sem er upp-
hafið að nýjum einstaklingi. Hjá mörg-
um þörungum er þessu öfugt farið. Þar
er okfruman eina tvílitna fruman en
lífsferillinn að öðru leyti einlitna.
Plöntur fara bil beggja; hjá þeim
skiptist æviferillinn í tvennt, tvílitna
skeið og einlitna skeið. Tvílitna skeið-
ið kallast gróliður, einlitna skeiðið
kynliður. Gróliðurinn er kallaður gró-
liður vegna þess að hann myndar gró,
kynliðurinn er kallaður kynliður vegna
þess að hann myndar kynfrumur. Hjá
mosum er kynliðurinn meira áberandi
og er gróliðurinn háður honum um
næringu. Hjá fræplöntum er gróliður-
inn miklu fyrirferðarmeiri - plantan
sjálf er gróliðurinn. Kynliðurinn er
aðeins fáar frumur.
Samruni eggs og sæðisfrumu við
kynæxlun tvöfaldar litningamengi nýju
frumunnar, okfrumunnar, sem verður
til við frjóvgunina og er upphafið að
60