Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 83

3. mynd. Allófan í íslensku jarðvegssýni. Myndin er tekin með rafeindasmásjá í Japan
(,,TEM“-tækni). Strikið á myndinni gefur mælikvarða í nanómetrum. Kúlurnar eru unt 5
nm í þvermál (0,000005 mm; hver nanómetri er 10'9 m). Þær samanstanda af Al, Si og
O sem mynda hringlaga grind þannig að úr verða kúlur sem eru holar að innan.
sem finnst í eldfjallajarðvegi: ímógól-
íti. í stað kúlnanna sem einkenna alló-
fan myndar ímógólít langa þræði (4.
mynd).
Ferríhýtrat er algengt í ungum járn-
ríkum jarðvegi og í eldljallajarðvegi
(Schwertmann og Taylor 1989). Ferrí-
hýtrat hefur mjög sterkan rauðan til
rauðbrúnan lil sem litar íslenskan
jarðveg ásamt rauðbrúnu allófani.
ÁHRIF LEIRS Á EIGINLEIKA
JARÐVEGS
Rafhleðsla og jónrýmd
Einn mikilvægasti eiginleiki leir-
steinda er að þær geta bundið stein-
efni í jarðveginum um leið og þau
losna vegna veðrunar á bergefnum.
Þannig er komið í veg fyrir að þeim
skoli burt úr jarðveginum. Rætur
plantna geta síðan nýtt sér steinefnin
eftir þörfum.
Þessi eiginleiki leirsteinda stafar af
því að þær hafa neikvæða rafhleðslu.
Eiginleiki leirsins til að binda jónir
með jákvæða hleðslu heitir jónrýmd
(e: cation exchange capacity, skamm-
stafað CEC). Nákvæmari þýðing væri
„katjónrýmd" en þar sem oftast er að-
eins fjallað um katjónirnar tölum við
aðeins um jónrýmd. Þær jónir sem al-
gengast er að leirinn bindi eru kalsíum
(Ca++), magnesíum (Mg++), kalí (K+) og
natríum (Na+). Allar þessar jónir eru
ntikilvægar fyrir gróður jarðar.
Sumar leirsteindir hafa einnig an-
jónrýmd (anion exchange capacity) og
77