Andvari - 01.01.1986, Side 62

60
JÓNAS KRISTJÁNSSON
ANDVARI
Einhvers skírra, einhvers blárra
æskti hugur minn.
Á þessum árum varð Sigurður gagntekinn af frönskum bókmenntum, og
hreifst um skeið mjög af Ernest Renan, hinum fræga heimspekingi og
kristnisöguhöfundi sem einmitt sameinaði þýska heimildarýni og skáldlega
andagift í skrifum sínum um Jesú og kristindóminn. Að loknu doktors-
prófí í Kaupmannahöfn 1914 hugðist hann leggja stund á heimspeki í
Frakklandi, en heimsstyrjöldin fyrri kom í veg fyrir að af því gæti orðið. í
stað þess fór hann til Oxford og dvaldist þar í tæp tvö ár, 1917-18. „Því
meir sem eg síðan hef kynnzt Bretum og Frökkum, því betur hef eg skilið,
að eg lenti á réttum stað — þvert ofan í ætlun mína og vilja,“ skrifar hann.
Meðal þeirra fræðimanna sem hann kynntist í Oxford nefnir hann sérstak-
lega William Paton Ker. „Hann þótti mér að flestu vera því líkastur, sem eg
mundi kjósa fræðimann á íslensk efni, enda varð eg honum mjög hand-
genginn," segir Sigurður. Ker varð einna fyrstur manna til að skrifa um ís-
lenskar fornsögur eins og bókmenntir: að meta og skýra snilli þeirra í frá-
sögnum og mannlýsingum. Lengi trúðu menn flestum fornum sögum eins
og nýju neti og notuðu þær gagnrýnislítið sem sögulegar heimildir, þótt
auðvitað gæti enginn bannað mönnum að hafa jafnframt af þeim nokkra
skemmtan. Á þessari öld hafa gagnrýnisfullir sagnfræðingar hafnað forn-
sögunum sem heimildum og sent þær út í ystu myrkur; en þá má segja að
bókmenntafræðingar, með Sigurð Nordal í broddi fylkingar, hafi bjargað
sögunum í annað ljós. í stað sögulegra heimildarrita eru mönnum nú gefín
bókmenntaleg listaverk sem skoðuð eru og skýrð með ýmsum aðferðum
bókmenntafræðinnar.
Við hliðina á Ker nefnir Sigurður fræðimennina Andreas Heusler og
William A. Craigie. „Þessir menn,“ segir hann, „sameinuðu víðsýni stór-
þjóðanna og lifandi þekkingu á landi mínu, þjóð og menntum. Allir höfðu
þeir oftar en einu sinni komið hingað út og mæltu á íslenska tungu.“ Sjálfur
hafði Sigurður öðlast víðsýni og þekkingu stórþjóðamanna eftir langdvöl
sína og lærdómsiðkanir erlendis. En jafnframt var hann vitanlega hand-
gengnari íslenskri þjóð og menntum hennar heldur en þeir gátu nokkru
sinni orðið, þess njóta verk hans margvísleg, og því eru þau okkur nærstæð-
ari en rit hinna erlendu fræðimanna.
Sem fulltrúi lítils metinnar smáþjóðar, er átti merkilegar bókmenntir
bæði fornar og nýjar, velti hann mjög fyrir sér hvert gildi þessar bókmennt-
ir og þekking á íslenskri þjóð og sögu gæti haft fyrir umheiminn. Um þetta
efni kveðst hann hafa samið litla bók á ensku, skömmu áður en hann hvarf
heim til kennslu við Háskóla íslands. Eftir heimkomuna breyttist viðhorfíð,
eins og eðlilegt var, nú beindist hugur hans meir að eigin þjóð, menntun