Andvari - 01.01.1986, Side 89

ANDVARI
BJARTUR OG SVEITASÆLAN
87
ið. Því verri sem hagur bænda varð, því fjarstæðukenndari varð mærðin
um siðferðislegt gildi bændastarfsins.
Ein dæmigerð sveitasælusaga er Hjónin á Hallsá. Sögukaflar úr sveit eftir
Ingunni Pálsdóttur frá Akri. Hún fjallar um efnaðan bónda og konu hans
sem sýna af sér margháttaða manngæsku og enga skuggahlið. í þessari
sögu er grunnt á meira eða minna kristilegri siðapredikun í stíl Rauðsmýr-
armaddömunnar. í einum kafla situr Hallsárfólkið veislu og þar heldur
sumarmaðurinn Loftur stúdent ræðu:
Fynr sjálfan sig kvaðst Loftur helzt mundi kjósa sér slíka stöðu, sem Halls
bónda, því þó að bóknámið væri skemmtilegt og gaman að halda lengra á
þeirri braut en hann hefði ennþá náð, þá kostaði það mikið fé, langan tíma
og enn meiri áreynslu.(13)
Þess má geta að Loftur gerist þó ekki bóndi heldur sýslumaður, hvernig
sem á því stendur.
Árið 1936 kom út fyrra bindi sögunnar Dalafólk eftir Huldu (Unni Bene-
diktsdóttur Bjarklind), sem sumir skoðuðu sem eins konar svar gegn Sjálf-
stæðu fólki.Hið síðara kom út árið 1939. Fyrra bindi sögunnar er ástarsaga
í ríkmannlegu umhverfi í dal á Norðurlandi. Söguhetjan, ísól Árdal, missir
móður sína við fæðingu og elst upp hjá föðurnum. Hún hittir síðan marga
sæta stráka og verður skotin í þeim en hemur sig um síðir, meðal annars
eftir dvöl í útlöndum. ísól missir draumaprinsinn í stríðið og gengur loks
að eiga Sveinbjörn bernskuvin sinn, son prestsins á næsta bæ. Sá er framar
öðru gæddur trúfesti og öðrum skyldum eiginleikum sem lítt eru taldir
rómantískir en hagkvæmir til langs tíma litið. í sögulok eignast hetjan dótt-
ur og býr sig undir að njóta móður- og húsmóðurhlutverksins.
ísól sættir sig við það hlutverk þótt hún hafí verið sjálfstæð nútímakona
og heimsmaður um skeið. Hún velur hlutskipti húsmóðurinnar að vand-
lega athuguðu máli, það er niðurstaða sem sagan byggir upp lið fyrir lið;
hún hrífst af alls konar stórmenni, bæði lækni, skáldi, uppfinningamanni
og útlenskum skógræktar- og tónsnillingum; en það er samt íslenski bónd-
inn sem hún velur um síðir. Hún kýs skylduna, hvunndagslífið og sveitina
eða með öðrum orðum Sveinbjörn. Það er erfitt að lesa söguna öðru vísi en
sem eins konar áróður fyrir þessum gildum. Þess vegna er skiljanlegt að
menn hafi talið hana svar við Sjálfstæðu fólki. Dalafólk var greinilega í anda
nýrómantíkur (eða síðrómantíkur), viðhorf hennar minna á viðhorf Sigrid
Undset, sem vildi ekki að konur færu út í atvinnulífið heldur að húsmóð-
urstarfið væri metið að verðleikum.
Árin 1932 og 1935 kom út skáldsaga í tveimur hlutum eftir Guðrúnu
Lárusdóttur, sem nefnist Þess bera menn sár. Þessa sögu má taka sem annað
dæmi um síðrómantískar sveitasælusögur. Söguþráðurinn er í aðalatriðum