Andvari - 01.01.1986, Page 93

ANDVARI
BJARTUR OG SVEITASÆLAN
91
yngri. Þar hef ég fyrst og fremst í huga Markens gröde (1917) sem Knut
Hamsun fékk Nóbelsverðlaun fyrir árið 1920. í eftirmála að annarri útgáfu
Sjálfstœðs fólks kemur fram að Halldór taldi söguna vera eins konar svar við
Markens gröde. Þessi vísun kemur fram í upphafsorði Bjarts, orðinu „nei“,
því í upphafi sögu Hamsuns er ísak bóndi á göngu að leita sér að heppileg-
um stað til að reisa bú, og fyrsta orðið sem hann segir í sögunni er „Já“.
Verulegur munur er á hagfræðilegri aðstöðu landnámsmannanna
tveggja. Hann er sá að ísak getur valið sér jarðnæði í stóru héraði, enda
virðist þar vanta bændur. Þetta skýrir kannski að nokkru áróður Hamsuns
fyrir bóndastarfínu. í því samfélagi sem Halldór Laxness lýsir vantar hins
vegar ekki bændur heldur jarðnæði. Bjartur reikar ekki um frjósamar ó-
numdar víðáttur eins og ísak, heldur verður hann að setjast að uppi í heiði
vilji hann endilega fara að búa.
ísak bóndi í Markens gröde er hamingjusamur landnemi, hann er fátækur
í upphafi en efnaður í sögulok. Hann er tákn ósnortinnar, upprunalegrar
náttúru, sem samfélagið getur aðeins spillt með tilgerð sinni; í þessu atriði
sést augljós hugmyndaskyldleiki með Hamsun og Rousseau. Þau ísak og
Inger una sér vel á Sellanraa og harma ekki fásinnið í sveitinni. Konan hef-
ur skarð í vör og afplánar refsivist fyrir að bera út meybarn sitt fætt með
sama líkamslýti. í sveitinni hefst stórfellt koparnám með tilheyrandi fólks-
fjölgun og verslun en leggst svo af. Af því virðist höfundur draga þann lær-
dóm að iðnrekstur með nútímasniði sé stopulli atvinnuvegur en jarðrækt
og skepnuhald. Búskapnum fer stöðugt fram hjá ísak, en það er honum
áhyggjuefni, að einn sonur hans er flysjungur, heltekinn borgarþrá, sund-
urgerðarmaður í klæðnaði og opnar verslun. Sonur þessi flytur um síðir til
Ameríku en bróðir hans gerist búmaður að hætti föður síns. Gvendur í
Sjálfstæðu fólki ber sum einkenni beggja bræðranna hjá Hamsun. En þeir
Halldór og Hamsun höfðu báðir verið í Ameríku og fengið andúð á þar-
lendum samfélagsháttum og hörmuðu búferlaflutninga landsmanna sinna
til Vesturheims.
Verslanir, borgir, kaffihús, iðnrekstur, barnakennarar og Ameríka - á
öllu þessu hafði Hamsun ímugust. Ein neikvæð persóna í Markens gröde,
sem rekur einmitt kaffihús í kaupstað, segist á einum stað telja mannahald
mikilsverðara en skepnuhald; en það er þá jákvæð persóna og einyrki sem
dregur taum búpenings fremur en manna, og er það dæmigert fyrir lífssýn
Hamsuns sjálfs. Þetta leiðir vitaskuld hugann að því að Bjartur tönnlast á
því að litlu skipti með mennina ef kindunum líði vel; en þau orð mun
skáldið hafa eftir bónda í Jökuldalsheiðinni (sbr. Alþýðublaðið 16/3. 1927).
Fleiri hliðstæður eru í sögunum. Inger og Rósa eignast báðar óvelkomið
barn, og báðar kynnast velsæld í byggð, önnur í Þrándheimi og hin á Úti-
rauðsmýri, en eiginmönnum þeirra er heldur í nöp við samanburðinn sem