Andvari - 01.01.1986, Blaðsíða 94

92
ÁRNI SIGURJÓNSSON
ANDVARI
þær gera á grundvelli þeirrar reynslu. Einnig má geta þess að týnd lömb
hafa nokkra þýðingu í báðum sögunum, en lambið hefur táknrænt gildi í
báðum tilvikum.
Nafn kaflans „Jörðin“ hefur í sér ákveðnar vísanir. Það leiðir hugann að
gyðjunni Jörð, móðurinni miklu sem Gunnar Gunnarsson skrifaði um í
Jord. Árin 1931—35 var gefið út tímarit hér sem hét Jörð og var bókmennta-
rit með trúarlegu ívafi. Þar segir á einum stað:
í stórborgum fæðist og ríkir sið-menning. í sveitum dafnar menning. Sið-
menning, það er: uppruni hennar og vald, útilokar menningu, nema sem smá
undantekningar í siðmenningarlöndum sem lítið ber á. (. . .) Borgir eru í
trássi við náttúruna (...) í raun réttri, þó hægt fari, fjandsamleg blóðsuga [á]
náttúru Guðs á Jörðu. (1933, 77; greinin er merkt Oddi Björnssyni)
í sambandi við hugtakið „jörð“ skiptir einnig máli að eingöngu sá sem átti
jörð var fullgildur þegn í því samfélagi sem reist var á jarðrækt. Að eiga
jörð er að sumu leyti jafn viðurhlutamikið í jarðræktarsamfélagi og það er
að eiga banka eða verksmiðju í þjónustu- og iðnaðarsamfélagi. En fjár-
bændur - og þar með talinn Bjartur - eru að vísu ekki eingöngu jarðrækt-
armenn heldur að nokkru leyti hirðingjar.
í kaflanum „Jörðin" lýsir Bjartur trú sinni á frelsið fyrir tíkinni Títlu og
segir: „Sá maður, sem á sína eigin jörð, hann er sjálfstæður maður í land-
inu.“ (I, 19) Bjartur „slítur upp kólf úr keldu og (. . .) stingur honum upp
í sig, eins og sauðkind.“ (18). Eftirtektarvert er að Bjarti er líkt við kind, og
er auðséð að höfundur vísar hér til að maður þessi sé lítt snortinn af sið-
menningu og að sumu leyti líkari skepnu en manni. Hjá ísak Hamsuns
kemur dýrseðlið líka glöggt fram þegar í fyrsta kaflanum í samskiptum
þeirra Inger, sem verður kona hans. Gísli sauðamaður í Vikivaka Gunnars
Gunnarssonar er heimskur og dýrslegur, og svipar honum til Bjarts, þó að
Gísli sé aukapersóna. Önnur sögupersóna minnir dálítið á Bjart og það er
Kvíajukki í Sölku Völku. Svo virðist sem þessir sauðslegu sauðamenn hafi
verið tiltölulega stöðluð manngerð í bókmenntum þessara ára.
Með því að líkja Bjarti við dýr vill söguhöfundur sýna hvernig fátækt og
strit geta fyrirmunað mönnum að njóta ávaxta siðmenningarinnar. En
hann hefur ekki hinn siðmenningarlausa mann upp til skýja sem göfuga
fyrirmynd eins og Hamsun gerir. Líklegt virðist að Halldór hafi í þessú
atriði hugsað sér hliðstæðu milli Bjarts og ísaks. Hamsun gerir villimann-
inn að góðhjörtuðum einfeldningi og horfír á hann ofan úr hásæti gáfaðs
höfundar. Ekki er laust við að Gunnar Gunnarsson geri sömuleiðis góðlát-
legt grín að Gísla sauðamanni, sem fyrr var nefndur. Halldór horfir hins
vegar á Bjart úr minni hæð en þeir Hamsun á ísak og Gísla. Það er að vísu
ekki laust við að Bjartur sé hlægilegur þar sem hann jórtrar kólfinn. En sag-