Andvari - 01.01.1986, Side 126

124
AÐALGEIR KRISTJÁNSSON
ANDVARl
Þetta viðhorf kemur enn skýrar fram hjá Gísla þegar hann ræðir sam-
band hertogadæmanna og Danmerkur, og hann orðar þetta á þann veg í
Norðurfara: „Allur annar ríkisréttur en sá sem um leið er þjóðarréttur, er
heldur ekki annað en miðaldaleif frá þeim tímum þegar lönd og þjóðir
voru skoðaðar eins og nokkurskonar stólsjarðir og landsetar sem ríkisherr-
• 90
ann ætti.
Eitt var það ríki sem ekkert hlaut nema last í Norðurfara og það var
Rússland vegna einræðisins og kúgunarinnar sem þar ríkti. Hjá Gísla gætir
nokkurs ótta að Rússakeisari muni blanda sér í leikinn og kæfa niður frels-
ishreyfmgarnar eins og raunin varð á í Ungverjalandi og Gísli óttaðist rúss-
neska íhlutun vegna uppreisnarinnar í hertogadæmunum.
Ungverjar voru í miklum metum hjá Gísla Brynjúlfssyni. Hann rekur
sögu þjóðarinnar og sparar hvergi að geta um sögulegar hliðstæður hjá
Ungverjum og íslendingum og þarf ekki að fara í neinar grafgötur hvaða
lærdóm hann hefir ætlað íslendingum að draga af þeim samanburði.
Einnig ord hann hvert kvæðið á fætur öðru þeim til lofs og dýrðar, en sá
byltingaróður bitist ekki í Norðurfara, heldur í Ljóðmœlum hans og ber heit-
ið Magyaraljóð.
Frásögnin hefst á komu Ungverja til ættlands síns: „Um sama leyti, sem
Ingólfur fyrst nam land á íslandi, kom Arpad höfðingi með Magyara sína
að austan, þaðan sem allt var í dimmu og rnyrkri um þær mundir. Þeir
stökktu burtu Slövum, sem bjuggu fyrir í landinu, upp til íjalla, en settust
sjálfír að á sléttlendinu við Theiss og Dóná . . .“ Síðan segir Gísli frá styrj-
öldum Ungverja, kristnitökunni - um sama leyti og á íslandi - konungum
þeirra, árásum mongóla í sama mund og Sturlungaöldin geisaði á íslandi.
Ekki skortir að hann tíundi helstu frægðarmenn þeirra svo sem Jóhann
Hundyady og Mathias Corvinus, en „þegar þingið tók menn af Habsborgar
ætt til konunga yfir Ungverjaland versnaði hagur þess“, Habsborgararnir
gátu ekki varið Ungverjaland fyrir Tyrkjum, en „voru þó að reyna að svipta
það réttindum sínum og hinum fornu lögum, en það tókst þeim ei; því
Magyarar, sem fúslega og ótilneyddir höfðu gjört þá að konungum sínum,
eins og íslendingar gengu á vald Noregs konungum án þess að vera unnir
með vopnum — Magyarar voru þeim mun skynsamari en íslendingar, að
þeir höfðu vel gætur á að sáttin væri ei brotin og að þeir ei væru sviptir
nokkru af réttindum sínum.“ Gísli greinir síðan frá uppreisnum Ungverja
og foringum þeirra og segir í framhaldi af því: „Það er líka auðséð að allar
frjálsar þjóðir verða að hafa þann rétt að rísa móti konungum sínum eða
stjórnorum þegar þeir vilja brjóta lög á þeim; og íslendingar fornu hafa
líka skilið þetta þar sem þeir segja í gamla sáttmála: „halda viljum vér ok
vorir arfar trúnað við yðr, með þér haldið trúnað við oss“ - en synir þeirra
höfðu þó ei kjark til að framfylgja þessu, og vér vitum ei einu sinni hvort
íslendingar nú muni þora að láta sér slíkt skiljast.“21